Περί ιθαγενείας

Σε αυτήν την δημοσίευση θα ήθελα να θίξω μερικά νομικά και πολιτικά ζητήματα του ελληνικού Δικαίου Ιθαγενείας.

Κατ’ αρχάς, λέγεται συχνά ότι η αρχή του αίματος (ius sanguinis) που κατ’ αρχήν ακολουθεί το ελληνικό δίκαιο είναι ρατσιστική, δεν ευνοεί την ενσωμάτωση ή την αφομοίωση των μεταναστών, ανταποκρίνεται σε κράτος αποστολέα και όχι σε κράτος δέκτη μεταναστών κ.λπ. Από αυτά μόνον το τελευταίο είναι αληθές. Το δίκαιον του αίματος δεν έχει τίποτα φυσικά να κάνη με το αίμα, παρά μόνο την ιθαγένεια: δεν είναι ius sanguinis, είναι ius nationalitatis, υπό την έννοια ότι την ιθαγένεια αποκτά όποιος έχει γονέα με την ιθαγένεια και όχι όποιος έχει γονέα συγκεκριμένης καταγωγής. Τα όσα λοιπά λέγονται είναι εκ του πονηρού και εκ του συκοφαντικού. Το ελληνικό κράτος έχει κάθε δικαίωμα να ορίζη απεριορίστως, πλην των γνωστών περιπτώσεων απηγορευμένων διακρίσεων, τα κριτήρια της ιθαγενείας. Ό,τι είναι όμως νόμιμο, δεν είναι απαραιτήτως και σκόπιμο. Το ius sanguinis μόνο του είναι αναγκαίο, όχι όμως και επαρκές πλέον. Η συνέχιση της εφαρμογής του θα οδηγήση αναπότρεπτα σε συμπαγείς πληθυσμούς ελληνόφωνους, ελληνοθρεμμένους, πιθανόν ελληνικώτατους, όχι όμως και Έλληνες πολίτες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ομαλή λειτουργία των θεσμών μας. Είναι και θέμα στοιχειώδους δικαιοσύνης και ανθρωπιάς, ιδίως για τα τέκνα των μεταναστών που μεγαλώνουν ανάμεσά μας, να έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ώστε να μην υφίστανται την οδυνηρή ψυχολογικά εμπειρία των αδειών παραμονής, να έχουν λόγο στα εκλογικά πράγματα της χώρας κ.λπ.

Η λύση πρέπει να δοθή όμως από την μεταβολή των περί πολιτογραφήσεως διατάξεων και όχι από την τυχαιότητα και αυθαιρεσία του ius soli. Η εδαφική αρχή, εφόσον δεν συνδέεται με κανενός είδους έλεγχο, αλλά με το απλό πραγματικό γεγονός της γέννησης, δεν εξασφαλίζει καθόλου ότι το τέκνο έχει τον οποιονδήποτε δεσμό με τον λαό αυτής της χώρας. Η επιδίωξή μας όμως δεν πρέπει να είναι να γίνη η ελληνική μια ιθαγένεια ευκαιρίας για τους γείτονες, αλλά να χορηγήται με σχεδιασμό, σεβασμό, κατανόηση και σοβαρότητα σε όλους όσοι θέλουν να αποτελέσουν μέρος της δικής μας πολιτικής ή εθνικής κοινωνίας, εκδηλώνοντας σχετικά σπουδαία και σταθερή βούληση. Λησμονούν άλλωστε οι διαπρύσιοι κήρυκες του δήθεν πολυπολιτισμικώτερου ius soli ότι επειδή εδώ είμαστε Γιουνάν η εφαρμογή του θα είχε την εξής πολύ χαριτωμένη συνέπεια: οι γυιοι όλων των οικονομικών μεταναστών και των προσφύγων ως νεόφυτοι Ελληνάρες θα έπρεπε να υπηρετήσουν κανονικώτατα την θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις! Ίσως θα έπρεπε βέβαια να είναι και αυτό ένα κριτήριο της σπουδαιότητας και της σταθερότητας της βούλησης για πολιτογράφηση...

Θέλω να γράψω και δυο λόγια για τις ισχύουσες διατάξεις περί πολιτογράφησης. Εδώ εντοπίζω το πρόβλημα σε τρία σημεία: στο παράβολο, στον απαραίτητο χρόνο και στα κριτήρια απονομής της ιθαγένειας.

Αρχίζω από το παράβολο: 500.000 δρχ. είναι πολλά λεφτά, ιδίως αν συνδυαστούν, όπως είναι το σύνηθες, με έξοδα δικηγόρου. Δεν νομίζω ότι δικαιολογούνται από τα έξοδα της κρατικής μηχανής και εν πάση περιπτώσει δημιουργούν πολύ κακές εντυπώσεις στον αγωνιούντα υποψήφιο πολίτη για τις διαθέσεις της μελλοντικής του πατρίδας. Προτείνω λοιπόν ένα πιο λογικό τέλος, ας πούμε 100 ευρά.

Ως χρόνος διαμονής στην ημεδαπή προβλέπεται η δεκαετία μέσα στα τελευταία δώδεκα έτη. Λέγεται συχνά ότι είναι πάρα πολλά τα χρόνια, ότι στις ΗΠΑ είναι μόνον πέντε κ.λπ. Διαφωνώ: πολλοί από τους μετανάστες που έρχονται εδώ δεν σκόπευαν εξαρχής να παραμείνουν, άρα δεν δέθηκαν ευθύς αμέσως με την χώρα, τα ελληνικά είναι δύσκολη γλώσσα για να την μάθη κανείς και φυσικά ασύγκριτα χαμηλότερης πολιτιστικής επιρροής από τα αγγλικά και γενικώτερα η Ελλάδα δεν προλαβαίνει μέσα σε πέντε μόνο έτη να εγκολπωθή τον νέο πολίτη, διότι απλούστατα δεν διαθέτει επαρκή πολιτιστική ακτινοβολία. Το πρόβλημα είναι άλλο, ότι τα δέκα έτη απαιτείται να είναι νόμιμης παραμονής, που μεταφράζεται άνετα σε δεκαπέντε το λιγώτερο έτη πραγματικής παραμονής. Αυτή η απαίτηση όμως έρχεται σε αντίθεση με τον σκοπό του χρονικού ορίου, που είναι η εξοικείωση με την γλώσσα, το κλίμα, τα ήθη και τα έθιμα, τους ανθρώπους, τους θεσμούς κι με την ρημάδα φυσικά την ελληνική ιστορία. Ως προς αυτά όμως είναι αδιάφορο αν είναι νόμιμη ή παράνομη η παραμονή. Άρα: δεκαετής παραμονή, τίποτε άλλο.

Το δύσκολο είναι βεβαίως τα κριτήρια απονομής της ιθαγένειας, αλλά για αυτό θα γράψω μάλλον δυο λογάκια σε άλλο άρθρο, γιατί το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό.

Ένα άλλο ζήτημα στο δίκαιο Ιθαγενείας αφορά την εφαρμογή της φιλελεύθερης αρχής, του σεβασμού της ατομικής βούλησης. Παραδοσιακά η αρχή αυτή δεν έπαιζε κανένα ρόλο: το κράτος αποφάσιζε κυριαρχικά με τις δημοσίου δικαίου διατάξεις του ποιος, πώς και πότε αποκτά ιθαγένεια. Ο πολίτης ήταν καταδικασμένος να σέρνη μαζί του την ιθαγένειά του, ανεξαρτήτως θελήσεως, κατάσταση πρωτοφανής αν αναλογιστή κανείς ότι η ιθαγένεια υποτίθεται ότι είναι προνόμιο, όχι βάρος. Κατά την άποψή μου λοιπόν η προηγούμενη και σε ένα μεγάλο βαθμό η υπάρχουσα κατάσταση είναι απαράδεκτη, διότι αντιμετωπίζει τον πολίτη ως δοχείο και όχι ως φορέα της ιθαγένειας. Η γνήσια δυνατότητα αποποίησης της ιθαγένειας αποτελεί στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ ενός σύγχρονου κράτους δικαίου (αν και δεν μπορώ να την στεγάσω σε κάποια συνταγματική επιταγή).

Η αποποίηση όμως δεν δύναται να είναι απεριόριστη, όπως τα πάντα σε αυτόν τον πεπερασμένο βίο μας. Στην Ελλάδα, αν δεν κάνω λάθος, την σχετική συζήτηση συντηρούν μερικοί κιοτήδες άκαπνοι φυγόστρατοι που δεν θέλουν να υπηρετήσουν και την ανάγκην ιδεολογίαν ποιούμενοι θυμούνται εξαίφνης τα ωραία και μεγάλα φιλελεύθερα ιδανικά, ως γνήσιοι Έλληνες άλλωστε. Υπάρχει όμως το εξής πρόβλημα: η πολύ σημαντική αρχή της υποχρεωτικής ιθαγενείας, ότι δηλαδή κάθε άνθρωπος είναι ευκταίον να έχη ιθαγένεια, για πολλούς και διάφορους λόγους. Η αναγνώριση συνεπώς απεριόριστου δικαιώματος ιθαγενείας θα ωδηγούσε οπωσδήποτε στην δημιουργία πολλών ανιθαγενών, πράγμα το οποίο η χώρας μας έχει υποχρέωση βάσει διεθνών συνθηκών να παρεμποδίση. Συνεπώς, το μόνο νόμιμο είναι η αναγνώριση δικαιώματος αποποίησης με μόνες προϋποθέσεις την αίτηση, την προηγούμενη απόκτηση άλλης ιθαγενείας και ενδεχομένως το μη φυγόδικο ή φυγόποινο.