Πολύχρωμοι Θεοί

Στο αγαπημένο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παρουσιάζεται αυτόν τον καιρό μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση. Πρόκεται για την αναπαράσταση της επιζωγράφησης των αρχαίων αγαλμάτων, επιτυμβιών στηλών, ζωοφόρων κ.λπ. σε σύγχρονα εκμαγεία, με όλα τα φωτεινά χρώματα του πρωτοτύπου, σε τολμηρούς έως υπερβολικούς για το αισθητήριό μας συνδυασμούς, αλλά με την γοητεία του εντωπωσιακού και την αφέλεια της ποικιλοχρωμίας. Παράλληλα, η έκθεση εξηγεί λεπτομερώς τα χρώματα που είχε στην διάθεσή του ο αρχαίος καλλιτέχνης, επιδεικνύει διαφορετικές πιθανές αναπαραστάσεις του ιδίου έργου, αναφέρει παραδείγματα από αρχαίες πηγές κ.λπ. Δημιουργός της έκθεσης, αν κατάλαβα καλά, είναι η Γλυπτοθήκη του Μονάχου.

Η συγκεκριμένη έκθεση δεν είναι μεν μεγάλη σε έκταση και πλήθος αντικειμένων, είναι όμως πραγματικά μεγάλη σε αφορμές για αρχαιοδιφικό και γενικώτερο πολιτιστικό στοχασμό. (Και μιας και έγραψα και τα ευχάριστα, ας μου επιτραπῄ να προτείνω και ένα πιθανό λάθος: ο γονατιστός Τρως τοξότης που με τις χρωματόεσσες περισκελίδες του δεσπόζει στην αφίσα της έκθεσης κρατᾴ τόξο ουννικού τύπου μερικές δεκάδες αιώνες πριν από τους Ούννους).

Μπορώ να πω ότι πέραν των αρχαιολογικών ζητημάτων που προκύπτουν, τα οποία φυσικά είναι πολύ συναρπαστικά, η έκθεση έρχεται εκούσα άκουσα να συνεισφέρῃ στον γενικό διάλογο περί εθνικής ταυτότητας που διεξάγεται –μαίνεται είναι ίσως καλύτερη λέξη– τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Εξηγούμαι: στον πολύ κόσμο είναι άγνωστο το γεγονός ότι οι αρχαίοι ημών επιζωγράφιζαν και μάλιστα με έντονα χρώματα όχι μόνο τα αγάλματα, αλλά και τους ναούς τους. Για πολλούς από μας το αρχαίο κάλλος έχει ταυτιστεί με την λευκότητα του πεντελικού μαρμάρου, με το παιχνίδι του με το μεσογειακό φως, με την αυστηρότητα και μεγαλοπρέπεια που υποβάλλει. Η εικόνα του πάλλευκου Παρθενώνα όπως προβάλλεται στον αττικό ουρανό δεν είναι πλέον μια απλή διαφήμιση: είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας. Ο Παρθενώνας δεν μπορεί να είναι γαλάζιος, όπως και ο ουρανός δεν μπορεί να είναι λευκός. Και ξαφνικά όλα αυτά κατεδαφίζονται: οι πατέρες του μέτρου και της αρμονίας επέλεγαν για τους θεούς τους συνδυασμούς χρωμάτων που νομίζαμε ότι μόνο οι βλαχομπαρόκ απόγονοί τους συνήθιζαν. Ο πειρασμός να ονομάσῃ κανείς κιτς το όλο θέαμα, τοὐλάχιστον σε κάποιες περιπτώσεις, είναι μεγάλος και είμαι βέβαιος ότι για πολλούς από τους επισκέπτες της έκθεσης μόνο ο σεβασμός προς τους αρχαίους ημών τους εμπόδισε να ανακράξουν ότι ο βασιλιάς είναι όχι μόνο γυμνός, αλλά και πλουμιστός ωσάν ποικιλόχρωμο ερίφιο... (Για να είμαι ειλικρινής, περιμένω από μέρα σε μέρα εκείνον που θα εισβάλῃ στο Μουσείο κραδαίνοντας την σημαία και απαιτώντας από τους χωροφύλακες να διακόψουν αμέσως την έκθεση).

Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε μία ακόμη περίπτωση στην οποία η πραγματική εθνική ταυτότητα συγκρούεται με την φαντασιακή, η πραγματικότητα με την αντίληψή μας για την πραγματικότητα, η κατασκευασμένη ταυτότητα με την αληθινή. Ίσως όμως αυτό είναι ακριβώς το θέμα μας: ποια ταυτότητα δεν είναι τάχα κατασκευασμένη; Και ποια είναι πράγματι αληθινή; Εθνικόν το αληθές βέβαια, αλλά το ερώτημα του Πιλάτου θα κατατρύχει πάντοτε τον ύπνο των εσωτερικευμένων πεποιθήσεών μας.

Ήταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην Αγ. Λαύρα στις 25 Μαρ 1821 ή έπινε τον φραπουτσίνο του στην Αγ. Νικολάου στην Πάτρα; Ο Μεταξάς είπε ΟΧΙ ή μήπως είπε «Λουλού, φτειάξε μου ένα σκέτο να ξυπνήσω»; Έψαλλε στα δεξιά ο Πατριάρχης στην τελευταία λειτουργία πριν την Άλωση ή την είχε κοπανήσει με τον χρυσό του κράτους για τις Μπαχάμες; Ερωτήσεις, ερωτήσεις...

Ο Παλαιών Πατρών δεν ήταν στην Αγ. Λαύρα ούτε ώρκισε τα μπαρουτοκαπνισμένα παλληκάρια των Καλαβρύτων στον Σταυρό. Ο Μεταξάς δεν είπε ΟΧΙ, αλλά «allors, c’ est la guerre». Και την αποφράδα 29 Μαι 1453 δεν υπήρχε Πατριάρχης, καθώς ο θρόνος ήταν κενός από πολλούς μήνες.

Ε και;

Και οι δύο αλήθειες, η επιστημονική και η βιωμένη είναι εξίσου αληθινές. Γιατί είναι και οι δύο δικές μας.

Και αυτό είναι που κάνει τους Πολύχρωμους Θεούς τόσο όμορφους.