Η ορατή χειρ της πατάτας

Το ανέκδοτο λέει ότι όταν ο Καποδίστριας έφερε για πρώτη φορά στην Ελλάδα την ταπεινή πατάτα, οι φιλύποπτοι και κρυψίνοες ιθαγενείς απέκρουσαν ευσχήμως αυτό που τους προσφερόταν δωρεάν, για να το εκτιμήσουν μόνο όταν ο ελληνικώτερος τας φρένας των λοιπών Ελλήνων Κυβερνήτης εγκατέστησε έναν εικονικό σκοπό, για να φυλάττῃ δήθεν τον θησαυρό.

Θα μπορούσε κανείς πολλά να σχολιάσῃ στο συγκεκριμένο περιστατικό, όχι μόνο για το ήθος του Νεοέλληνα και την σχέση του προς την εξουσία, αλλά και για τα όρια του κηδεμονισμού, ειδικά ως προς τι νοείται ως γνωστικό ελάττωμα. Προτιμώ όμως αυτήν την στιγμή να αφορμηθώ από το συμβάν αυτό για να διερευνήσω λίγο τα όρια και τις προϋποθέσεις της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία.

Αχανές το θέμα φυσικά και, ας μην κοροϊδευώμαστε, δεν είμαι εγώ που θα το λύσω, πολύ περισσότερο επειδή δεν είναι και τομέας ειδικότητάς μου. Θα διατυπώσω όμως μερικές απλές σκέψεις, που ίσως να φωτίσουν λίγο, και πρώτα στο δικό μου μυαλό, μερικές πτυχές του προβλήματος.

Κατ’ αρχάς, το πρωτείο είναι ατομικό. Το κράτος υπάρχει για τους πολίτες του και όχι αντιστρόφως, άρα σέβεται την ελευθερία τους και δρᾳ μόνο επικουρικά. Στην προκειμένη περίπτωση ο Καποδίστριας, προκειμένου να εισαγάγῃ την πατάτα, χρησιμοποίησε κρατικούς πόρους, πόρους δηλαδή σε τελευταία ανάλυση των πολιτών: κατέβαλε το τίμημα της πατάτας, πλήρωσε τον μισθό του πρώτου καταγεγραμμένου, αλλά ασφαλώς όχι και τελευταίου αργόσχολου δημοσίου υπαλλήλου, του σκοπού, αφιέρωσε τέλος χρόνο από την δική του δραστηριότητα στην προώθηση αυτού του ζητήματος. Η ερώτηση είναι εάν δικαιούτο από μια φιλελεύθερη νομικοπολιτική σκοπιά να πράξῃ όπως έπραξε.

Θα μπορούσε κάποιος να πῃ ότι ο Καποδίστριας κακοδιαχειρίστηκε τους πόρους των πολιτών, διαφημίζοντας ένα προϊόν που ούτε το ζήτησαν ούτε το επιθυμούσαν, και ότι οι ίδιοι πόροι σε κάποια άλλη επένδυση ασφαλώς θα είχαν αποφέρει περισσότερα στον ελληνικό λαό. Ότι στο κάτω κάτω της γραφής η ελεύθερη αγορά αργά ή γρήγορα θα εισήγε και την πατάτα, μαζί με τα ημίψηλα καπέλα και τους στενούς κορσέδες.

Ίσως όμως σε αυτό το συνεπειοκρατικό επιχείρημα να βρίσκεται το κλειδί της υπόθεσης, και μάλιστα σε αυτό το περίφημο «αργά ή γρήγορα», «μακροπρόθεσμα» κ.λπ. Εντάξει, καταλάβατε πού το πάω. Μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί, και, το κυριώτερο, δεν θα έχουμε προλάβει να φάμε πατάτες.

Ας προσπαθήσω λοιπόν να διατυπώσω μία αρχή:

Το κράτος δικαιούται να επεμβαίνῃ στην οικονομική ζωή, για να επισπεύδῃ επιθυμητές ή να επιβραδύνῃ ανεπιθύμητες καταστάσεις.

Μερικές επεξηγηματικές σκέψεις: Το τι είναι επιθυμητό και τι ανεπιθύμητο κρίνεται βάσει της έννομης τάξης, κυρίως της συνταγματικής και μάλιστα ενόψει των ατομικών δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, αν στην θέση Α παρέχεται λιγώτερη προστασία στο έννομο αγαθό της ζωής απ’ ότι στην θέση Β, το κράτος δικαιούται (μέχρις ενός σημείου υποχρεούται κιόλας) να παρεμβή για να ευνοήσῃ την μετάβαση, και μάλιστα ακόμα και αν φαίνεται εύλογο ότι και εν πλήρει οικονομικῄ ελευθερίᾳ θα ολοκληρωθῄ κάποια στιγμή («μακροπρόθεσμα») η μετάβαση. Υπό αυτήν την έννοια η κρατική παρέμβαση παίρνει τον χαρακτήρα έμμεσης προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, έστω και ενδεχομένως εις βάρος κάποιας προσβολής της γενικής οικονομικής ελευθερίας. Από την άλλη μεριά, πρέπει να έχουμε συνείδηση την εν μέρει ιστορικότητας της αξίας των δικαιωμάτων: άλλο πράγμα να εισάγῃ πατάτες ο Καποδίστριας για να τραφῄ ένας πληθυσμός στα πρόθυρα της λιμοκτονίας και άλλο να εισάγῃ παπάγιες ο Καραμανλής.

Από το κράτος στρατηγείο και το κράτος ρυθμιστή στο κράτος περιωρισμένο καταλύτη; Τέλος πάντων, δεν ξέρω. Απλώς κάθε φορά που γυρνάω αργά σπίτι από την δουλειά και το μόνο που υπάρχει για να φάω είναι πατάτες μπλουμ, δεν μπορώ παρά να σκεφτώ την ορατή εκείνη χείρα του Καποδίστρια...