Μετακόμιση

Το Συνιστολόγιο μετακομίζει εδώ.

Το φάντασμα του Kirchmann

Το φάντασμα της φωτογραφίας ξύπνησε προχθές από τον μακάριο ύπνο του, για άλλη μια φορά σε διάρκεια εκατόν είκοσι τριών ετών. Πήρε σβέλτα το αεροπλάνο της γραμμής και επισκέφτηκε την ταπεινή Ελλαδίτσα μας για μια διάλεξη. Δεν ξέρω πόσοι εγχώριοι νομικοί το πήραν χαμπάρι και πόσοι –κάπως φοβισμένα- αποφάσισαν και πάλι να το ξορκίσουν. Σημασία έχει ότι το φάντασμα τριγυρνάει ελεύθερο τούτες τις μέρες και μιλάει σε εξώφυλλα εφημερίδων, τηλεοπτικά κανάλια και ραδιοφωνικές εκπομπές ανα την επικράτεια. Άλλοτε πάλι επικάθεται ανεπαίσθητα στο σβέρκο όσων πολιτικών διαφωνούν για την απόφαση του Αρείου Πάγου κατά της καημένης της Φώφης και ταράζει τον ύπνο όσων συνταγματολόγων αφήσαν την επιστήμη τους για την πολιτική και ποιούνται επί του παρόντος είτε την νήσσαν είτε τον ήττονα λόγον κρείττω. Το φάντασμα συμμετέχει γενικώς στην προεκλογική ζωή της χώρας, κλείνει το μάτι και ψιθυρίζει σημαντικά πράγματα σε όποιον νομικό θέλει να το δει και να το ακούσει…

Για ποιο φάντασμα όμως μιλώ και πώς μπορεί να στάθηκε αιτία της επανεμφάνισής του, η ελληνική προεκλογική πραγματικότητα; Πρόκειται για το φάντασμα του εικονιζομένου Γερμανού εισαγγελέως Julius Hermann von Kirchmann που μίλησε κάποτε για την «απαξία της νομικής ως επιστήμης» και για το πώς αρκούν «τρεις διορθωτικές λέξεις του νομοθέτη για να τρέψουν ολόκληρες βιβλιοθήκες σε άχρηστη χαρτούρα». Αυτή τη φορά το φάντασμα του Εισαγγελέως δεν το ξύπνησαν οι τρεις τροποποιητικές λέξεις του νομοθέτη, αλλά οι περισσότερες των τριών, διαφορετικές απόψεις των Ελλήνων συνταγματολόγων γύρω από μια συνταγματική διάταξη. Πρόκειται για τα διασταυρούμενα ξίφη των νομικών μας, σχετικά με το ζήτημα της ερμηνείας της διάταξης του ά.56 του Συντάγματος από τον Άρειο Πάγο. Η κλαγγή τους είναι εκείνη που τάραξε τον ανέφελο αιώνιο ύπνο του Κirchmann στο Βερολίνο, φέρνοντας το φάντασμά του κατα δώ…

Όταν βέβαια ο επιφανής Εισαγγελεύς μιλούσε το 1847 στην ίδια πόλη, για την απαξία της νομικής ως επιστήμης, δεν είχε στο μυαλό του τη Φώφη, τον Άρειο Πάγο και τους συνταγματολόγους-πολιτικούς και πολιτικάντηδες της Ελλάδας του 2007. Αναφερόταν σε άλλα πράγματα. Όμως η σχετική ομιλία του Εισαγγελέως είναι σήμερα κοινό κτήμα λόγω της κυριαρχίας της γερμανικής νομικής σκέψης στον ηπειρωτικό ευρωπαϊκό χώρο. Έτσι, το φάντασμα του Kirchmann συνηθίζει να κάνει την εμφάνισή του (εν είδει χρεωστούμενης post mortem διαλέξεως!) παντού όπου η νομική επιστήμη απαξιώνεται ή τείνει να απαξιωθεί, είτε από τους εκπροσώπους της είτε από τα ίδια τα πράγματα…Αυτό συμβαίνει τις τελευταίες μέρες στην Ελλάδα.

Πάνε κάποιες μέρες τώρα, που όλοι αναρωτιούνται πόσο σαφής είναι μια σαφής διάταξη του Συντάγματος. Γιατί βέβαια η σαφήνεια της σαφήνειας είναι μια μετα-σαφήνεια, μια σαφήνεια ανώτερης τάξης, που δεν μπορεί να μένει ασαφής –ιδίως όταν διακυβεύονται πολιτικά συμφέροντα. Το παιδεύουμε, λοιπόν, το πράγμα γύρω από αυτή τη σαφήνεια, τραβώντας την ερμηνεία σαν διελκυστίνδα από την πολιτική πλευρά που ο καθένας θέλει. Και έτσι αποδεικνύεται περίτρανα ότι στα νομικά δεν υπάρχει αληθής ή ψευδής, σωστή η εσφαλμένη ερμηνεία, αλλά μόνο υποστηρίξιμες απόψεις: απόψεις για τις οποίες μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε άλλοτε πειστικά και άλλοτε αδύναμα.

Όταν όμως αυτές οι «υποστηρίξιμες απόψεις» εκφέρονται σε επίπεδο συνταγματικής ερμηνείας, καταρρέουν και τα ίδια τα όρια μεταξύ πειστικού και μη πειστικού! Γιατί η δεδομένη «πολιτική» χροιά της ερμηνείας του Συντάγματος είναι πολύ εύκολο να εκφυλιστεί σε κομματική (ιδίως σε μια προεκλογική περίοδο), οπότε το ποια ερμηνεία είναι πειστικότερη φαίνεται να εξαρτάται αποκλειστικά από το ποιος την υποστηρίζει και για ποιόν σκοπό. Στη θέση λοιπόν των αληθών και ψευδών ερμηνειών, των πειστικών και αδυνάμων ερμηνειών υπεισέρχονται πλέον οι μπλε και οι πράσινες ερμηνείες…Και η όποια επιστημονικότητα, έχει πάει περίπατο!

Με αυτά και με άλλα, το φάντασμα του Kirchmann χαμογελάει πίσω από την πλάτη μας…Οι φόβοι του Εισαγγελέως, φόβοι κάθε ευσυνείδητου και ψαγμένου νομικού, επιβεβαιώνονται για άλλη μια φορά στη νομική συζήτηση γύρω από την ερμηνεία του ά.56 του Συντάγματος. Υπάρχει όμως και μια διαφορά: To 1847 ο Kirchmann αμφισβητούσε την επιστημονικότητα της νομικής με κύριο επιχείρημα την μεταβλητότητα του αντικειμένου της (νόμων) που δεν επέτρεπε τη διαμόρφωση μιας σταθερής, επιστημονικής αλήθειας γύρω από αυτό. Το 2007, το φάντασμα του Kirchmann συνεχίζει τη σχετική διδασκαλία σε μια νέα κατεύθυνση: Μοιάζει να μας λέει ότι ακόμη και αν κάποτε οι νόμοι είναι επαρκώς σταθεροί ή σαφείς, και πάλι η διαμόρφωση μιας ακλόνητης, επιστημονικής αλήθειας γύρω από αυτούς θα παραμένει αδύνατη…

Η στολή

Ένα από τα αγαπημένα μου λογοτεχνικά έργα είναι οι Υπνοβάτες του Hermann Broch. Στον πρώτο τόμο της τριλογίας, που ονομάζεται «1888 Πάσενοφ ή ο Ρομαντισμός», πρωταγωνιστής είναι ένας αξιωματικός του πρωσικού στρατού που πιστεύει με πάθος στις παραδοσιακές αξίες. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ψυχολογίας του, που η πένα του Μπροχ κάνει ώρες-ώρες να μοιάζει διαστροφικό, είναι η εξάρτηση που ο Πάσενοφ έχει από τη στολή του: Δεν την αποχωρίζεται ποτέ, αυτή τον εμψυχώνει, αυτή τον θωρακίζει από τους λογής-λογής κινδύνους παρεκτροπής, αυτή του δίνει ταυτότητα ύπαρξης. Όταν κάτι πάει στραβά ο Πάσενοφ ισιώνει την πλάτη και στηρίζει το λαιμό του στο αυστηρό κολλάρο της στολής του, και οι απειλές τριγύρω του εξασθενίζουν...

Ζω στην Ελλάδα του 2007 και βλέπω –από τηλεοράσεως- την Πελοπόννησο να καίγεται απ’άκρου εις άκρον. Τον μεγάλο αγώνα κατά των πυρκαγιών, έχει αναλάβει πρωτίστως –ως αιχμή του δόρατος- το πυροσβεστικό μας σώμα. Κι όμως, στις εικόνες που βλέπω από την τηλεόραση και τις εφημερίδες, δεν υπάρχει καμία στην οποία να διακρίνεται ένας πυροσβέστης ντυμένος στη στολή "εκστρατείας" του, ένας τυπικός, επαγγελματίας πυροσβέστης, ένας πυροσβέστης-Πάσενοφ που να διαδηλώνει την αξία της αποστολής του διαμέσου της στολής του…

Δεν εννοώ ότι οι πυροσβέστες μας δεν εργάζονται με ζήλο και αυταπάρνηση ή δεν θυσιάζονται τούτες τις μέρες στο βωμό του καθήκοντος. Είναι όμως βέβαιο, ότι για να μην βλέπουμε κανέναν πυροσβέστη με στολή (αλλά όλους με κάτι μπλε φανελάκια και καπελάκια γραφείου) κάτι δεν πάει καλά: Φοβάμαι ότι στην πλειονότητά τους οι πυροσβέστες μας είναι ανεκπαίδευτοι, κακώς εξοπλισμένοι και θυσιάζονται άδικα σε έναν άνισο αγώνα. Αν πάλι στολές υπάρχουν, αλλά δεν τις φοράνε γιατί κανείς δεν τους το επιβάλλει, τότε υπάρχει διπλό πρόβλημα. Φαίνεται γενικώς ότι το Κράτος μας δεν φρόντισε μέχρι σήμερα για τίποτε (ή για κάτι) εκ των δύο ακολούθων: να δοθεί στο πυροσβεστικό σώμα ο κατάλληλος και αναγκαίος εξοπλισμός ώστε να κάνει καλά τη δουλειά του αλλά και να διαμορφωθεί στο σώμα αυτό μια επαγγελματική συνείδηση και να επιβληθεί μια εμφάνιση τέτοια, που να πείθει ως άξια εμπιστοσύνης τον απλό πολίτη. Πώς να οργανώσεις τον πανικόβλητο κόσμο που τρέχει να σωθεί στα σοκάκια των χωριών, αν δεν εμφανιστείς πρώτα πρώτα αξιόπιστος, με τη στολή σου, δίνοντας κατευθύνσεις για αποτελεσματική διάσωση και πυρόσβεση;

Θα μου πείτε «οι στολές μας μάραναν, εδώ καιγόμαστε»…Φοβάμαι ότι και γι’ αυτό –ανάμεσα σε άλλα- καιγόμαστε σήμερα. Γιατί "δεν μας μάραναν" οι στολές, γιατί δεν δώσαμε τη δέουσα προσοχή και σημασία στην αξία τους, ή καλύτερα στην αξία που ενσαρκώνει η κάθε στολή. Η Πολιτεία μας δεν φρόντισε να εμφυσήσει «αξίες» στο πυροσβεστικό σώμα (και να τις εκφράσει με επαρκή υλικό εξοπλισμό) και έτσι το πυροσβεστικό μας σώμα σήμερα πάσχει. Μήπως όμως αυτό δεν συμβαίνει και με τόσα άλλα σώματα και τόσες άλλες υπηρεσίες στην Ελλάδα, στις οποίες λείπουν οι αξίες ως βάση λειτουργίας, και τη θέση τους έχουν πάρει χίλιες μύριες απαξίες;

Για να γυρίσω στον αγαπημένο μου Μπροχ: Μετά τον Πάσενοφ, έρχεται εκεί ο Ες και η αναρχία –στην Ελλάδα του 2007 ωστόσο, ήρθαν οι φωτι-Ες και το χάος. Είναι δε βέβαιο ότι δεν χρειάστηκαν για να έρθουν την ύπαρξη πυροσβεστών-Πάσενοφ. Έχει καμιά σημασία άραγε, η μικρή αυτή διαφορά; Κατά τη γνώμη μου έχει. Μια κατάρρευση αξιών που χωρεί όταν αξίες υπήρχαν, συνοδεύεται από την ελπίδα μιας νέας τάξης πραγμάτων, από την ελπίδα μιας νέας, καλύτερης αξιολογικής πραγματικότητας. Μια διαρκής κατάρρευση όμως, που δεν έχει να κάνει καθόλου με αξίες οδηγεί απλώς στον πάτο. Στη δική μας περίπτωση, στον πάτο της Ευρώπης.

Λος φραππεδίστας

Το σκηνικό: Καφετέρια κάπου στα αυτόνομα-ελευθεριακά-αντιεξουσιαστικά Εξάρχεια. Στην ταμπέλα «Βιολογικός ζαπατίστικος καφές». Έτσι έτσι, δυνατά και αντικαπιταλιστικά.

Αυτή: Η γνωστή στολή, ποδήρης φούστα, ταγάρι, μακρύ ίσιο μαλλί.

Αυτός: Μαλλιά-μούσια, σίγουρα ερασιτέχνης ντράμερ.

Αυτός: Δηλαδή λες ότι στην Βενεζουέλα έχουνε σοσιαλισμό;

Αυτή: Όχι, ρε παιδί μου, πάλι δεν κατάλαβες, έχουνε όμως σοσιαλιστικές ΔΟΜΕΣ!

Η Κούβα της χθες, η Βενεζουέλα της σήμερον, ο φραππές της ζωής μας.

Ένας Αχτισάρι για την Κύπρο

Τους τελευταίους μήνες ένα από τα κυριώτερα θέματα της διεθνούς προσοχής είναι το πολιτικό μέλλον του Κοσσυφοπεδίου. Ο μεσολαβητής του ΟΗΕ Μάρτι Αχτισάρι κατέθεσε πρόταση υφ’ όρους ανεξαρτησίας, η οποία σχολιάστηκε ποικιλότροπα από τα ιθαγενή μέσα ενημέρωσης, κυρίως αρνητικά, και συνάντησε την σθεναρή αντίδραση της Ρωσσίας. Έχω και εγώ κάποιες απορίες για την έννοια της ολίγον εγκύου ανεξαρτησίας, αλλά δεν θα ασχοληθώ με αυτές στο παρόν. Αντιθέτως, διερωτώμαι τι θα μπορούσαμε να μάθουμε από ένα μικρό παραλληλισμό.

Δυό μικρά κράτη, με μικτό πληθυσμό, όπου όμως συντριπτικά κυριαρχεί μια εθνότητα, ο οποίος διαφέρει σημαντικά πολιτισμικά και έχει έλθει επανειλημμένα σε αιματηρές συγκρούσεις στο παρελθόν, ιδίως το πρόσφατο. Στο ένα επεμβατικά δικαιώματα τρίτων κρατών, απαγόρευση εφαρμογής της νομολογίας του ΕΔΔΑ, μερική απαγόρευση μετακίνησης και εγκατάστασης, πολιτικά δικαιώματα που εξαρτώνται από την μητρική γλώσσα, υποχρεωτικά πληθυσμιακά όρια, αλλοδαποί συνταγματικοί δικαστές, ξένα στρατεύματα κατοχής. Στο άλλο ανθρώπινα δικαιώματα, σεβασμός των μειονοτήτων, ελευθερία εγκατάστασης και μετακίνησης, λελογισμένη αρχή της πλειοψηφίας. Στο ένα τουρκοβρετανική διπλωματία των χρονικών εκβιασμών και των απειλών περί τελευταίας ευκαιρίας. Στο άλλο φινλανδική πολιτική αρχών.

Ποιος κόσμος θα ήταν άραγε καλύτερος; Ένας Αχτισάρι για την Κύπρο ή ένας Άναν/δε Σότο/Χάνεϊ για το Κοσσυφοπέδιο; Προσωπικά δεν έχω αμφιβολία.

Την γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, αλλά και σλαβομακεδονική, πομακική κ.λπ.

(Μεσούσης της θερινής ραστώνης, αναδημοσιεύω εδώ ένα παλαιότερο άρθρο μου από εδώ∙ όχι πως έχει αλλάξει και τίποτα βέβαια στην επίσημη γλωσσική πολιτική).

Στην πατρίδα μας ομιλούνται παραδοσιακά, πλην της σαρωτικώς επικρατούσας ελληνικής, και κάποιες άλλες γλώσσες. Αυτές είναι λίγο πολύ οι εξής:

Η αρβανιτική, νοτιοαλβανική τοσκική διάλεκτος.

Η αρωμουνική, κλάδος της χυδαίας βαλκανικής υστερολατινικής, ξαδερφάκι της ρουμανικής (κατά την ορθότερη άποψη).

Η τουρκική, αλταϊκή μη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα.

Η αθιγγανική, ινδική γλώσσα.

Η ισπανοεβραϊκή, η γλώσσα των Εβραίων της βόρειας κυρίως Ελλάδας.

Η πομακική γλώσσα/διάλεκτος, συγγενής έως συγγενεστάτη της βουλγαρικής.

Η σλαβομακεδονική γλώσσα/διάλεκτος, ομοίως ως ανωτέρω.

Εκτός από αυτές τις μη ελληνικές γλώσσες ομιλούνται και δύο παραμελημένοι ελληνικοί γλωσσικοί θησαυροί:

Η τσακωνική γλώσσα/διάλεκτος, συγγενής της αρχαίας δωρικής.

Η ποντιακή γλώσσα/διάλεκτος.

Δυό διευκρινίσεις είναι απαραίτητες:

Ως γνωστόν, είναι συχνότατα πολύ δύσκολο να διακριθῄ η γλώσσα από την διάλεκτο. Επειδή το θέμα είναι και πολιτικό, τείνω να υιοθετήσω το σαφές πραγματιστικό κριτήριο «γλώσσα είναι μια διάλεκτος με δικό της στρατό, ναυτικό [τέλος πάντων, αυτό μπορεί να λείπῃ] και αεροπορία» αντί του επιστημονικώτερου της αμοιβαίας κατανόησης. Βάσει αυτού, η σλαβομακεδονική είναι γλώσσα, η πομακική όχι, η τσακωνική όχι, η ποντιακή όχι.

Δεύτερον: αναφέρομαι εδώ στις, ας πούμε, ιστορικές γλώσσες και διαλέκτους του ελληνικού χώρου, σε γλωσσικά μορφώματα δηλαδή που χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες στον γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας. Αυτό έχει δύο προβλήματα: αδικεί όσες γλώσσες δεν πρόλαβαν ή δεν είχαν την τύχη να επιζήσουν μέχρι τις μέρες μας και όσες δεν πρόλαβαν να παλιώσουν. Τα ηθικά και νομικά προβλήματα που αναφύονται σχετικώς είναι πολύ ενδιαφέροντα, αλλά χάριν ευκολίας και συντομίας θα τα παραβλέψω.

(Τα όσα ακολουθούν δεν αφοράνε βασικά την τουρκική, επειδή αυτή προστατεύεται από την συνθήκη της Λωζάννης).

Στο παρελθόν τα γλωσσικά δικαιώματα προβάλλονταν πάντα ως συλλογικά. Η μειονότητα, συνήθως όχι μόνο γλωσσική, αλλά ταυτόχρονα και εθνική, διεκδικούσε συμπαγώς για όλα τα μέλη της κάποια προνόμια. Αυτό γινόταν με την συμπαράσταση κάποιου ενδιαφερόμενου άλλου έθνους, που ως οιονεί νταβατζής αντιπροσώπευε/υποστήριζε/ενίοτε εξέδιδε την πολύπαθη μειονότητα. Τα μέλη της μειονότητας δεν ερωτώντο: εάν κέρδιζαν το σχετικό προνόμιο, υποχρεούντο να διδαχθούν την γλώσσα. Αν η έξωθεν ασκούμενη πολιτική πίεση δεν ήταν αρκετή, δεν είχαν καμία τύχη να διεκδικήσουν ως άτομα κάποια γλωσσικά δικαιώματα.

Αυτά τελείωσαν όμως.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας πρέπει να θέσουμε πλέον τον κάθε άνθρωπο και την σχέση του προς την έννομη τάξη. Υπό αυτό το πρίσμα είναι ευχερώς κατανοητό ότι η μητρική γλώσσα είναι τόσο σημαντική για την ζωή μας, τόσο σπουδαίο τμήμα της προσωπικότητάς μας, ώστε το κράτος οφείλει να την σέβεται, αν όχι και να την προωθῄ. Τα γλωσσικά δικαιώματα δεν είναι προνόμια που μπορούν να απολαμβάνουν μόνο όσοι έχουν τις πλάτες κάποιου ισχυρού έθνους, αλλά ανθρώπινα δικαιώματα, που επιτρέπουν σε όσους δεν μιλούν την επικρατούσα γλώσσα να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνική ζωή και να αναπτύσσουν ελεύθερα την προσωπικότητα τους. Την αποσύνδεση του κράτους από την επικρατούσα θρησκεία πρέπει να ακολουθήσῃ και η, στο μέτρο του εφικτού, αποσύνδεσή του από την επικρατούσα γλώσσα.

Προτείνω μετά ταύτα τα εξής:

Δίγλωσση αναγραφή των δημοσίων πινακίδων όπου αυτό εγκριθῄ από την τοπική κοινωνία, ει δυνατόν με τοπικά δημοψηφίσματα. Όπως μας κακοφαίνεται εμάς η Πρίγκηπος να αναφέρεται ως Μπουγιούκ-Αντά, άλλο τόσο είναι άσχημο το Αμύνταιο να μην είναι και Σόροβιτς. Είναι η γνωστή η ιστορία με τα μέλη του Ουράνιου Τόξου που, επειδή τόλμησαν να γράψουν «Λέριν» αντί για Φλώρινα στην πινακίδα των γραφείων τους, υπέστησαν την επιδρομή του εθνικόφρονος όχλου και τελικά καταδικάστηκαν οι ίδιοι με το απαράδεκτο άρθρο 192 ΠΚ για δημόσια πρόκληση ή διέγερση των πολιτών σε βιαιοπραγίες ή σε αμοιβαία διχόνοια. Αυτά είναι ντροπιαστικά για όλους μας.

Δημιουργία, στο μέτρο του δυνατού, πανεπιστημιακών τμημάτων διδασκαλίας των σχετικών γλωσσών. Είναι κρίμα (και ελάχιστα συμφέρον) η Αρωμουνική γλώσσα να διδάσκεται από ανθρώπους που πιστεύουν ότι οι Αρωμούνοι δεν είναι Έλληνες μακριά από τους ανθρώπους που την μιλούνε. Όμως και επιστημονικά και πολιτικά είναι ωφέλιμο και συναρπαστικό να καταγραφούν γλώσσες που δεν έχουν ακόμη αλφάβητο ή είναι εντελώς άγνωστες στον επιστημονικό κόσμο.

Μεσοπρόθεσμα και όχι απαραίτητα με τον όρο της αμοιβαιότητας, όπου αυτός είναι νοητός, διδασκαλία των μειονοτικών γλωσσών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως μάθημα επιλογής. Η επιλογή των σχολείων όπου θα συμβῄ αυτό θα γίνῃ με αποφάσεις των ιδίων των ενδιαφερομένων, το δε μάθημα δεν πρέπει να είναι υποχρεωτικό, γιατί σκοπός δεν είναι η δημιουργία διά της βίας ενός γλωσσολογικού μουσείου, αλλά η διάσωση και η καλλιέργεια εκείνων των γλωσσών οι ομιλητές των οποίων θέλουν να τις σώσουν. Κανείς δεν πρέπει να υποχρεωθῄ να νοιώθῃ μειονότητα μέσα στην ίδια του την πατρίδα.

Σε ένα πιο μακρινό μέλλον θα ήταν ευχής έργον να μπορῄ ο πολίτης να απευθύνεται στην διοίκηση στην μητρική του γλώσσα και να αξιώνῃ απάντηση επίσης σε αυτήν (υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αυτό σε κάποιο βαθμό συμβαίνει ήδη στην ποινική διαδικασία). Η αναγνώριση όμως ενός τέτοιου (ανθρώπινου;) δικαιώματος προσκρούει για την ώρα, εκτός από τις γνωστές πολιτικές, και σε σοβαρές οικονομικοτεχνικές δυσχέρειες.

Ο σουφφραζέττος

Σύμφωνα με το άρ. 4 παρ. 2 του Συντάγματος «Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις», όπου τα «ίσα» αναφέρεται, κατά την ορθή ερμηνεία, σε όμοια μεταχείριση των ομοίων και ανόμοια των ανομοίων, επιτρέπει δηλαδή την άνιση μεταχείριση όπου απουσιάζει η κρίσιμη κανονιστική ομοιότητα. Κατά τα άλλα, η δική μου ερμηνεία είναι ότι όχι μόνο οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους Έλληνες, αλλά ισχύει και το αντίστροφο: και οι Έλληνες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις με τις Ελληνίδες. Η ισότητα είναι μαθηματικώς μια αμφίδρομη ταυτότητα. Αυτονότητα πράγματα ε;

Όχι βέβαια.

Σήμερα, στην φαιδρά πατρίδα μας, το γυναικείο φύλο απολαμβάνει αρκετά μεγάλης συμβολικής και πρακτικής αξίας προνόμια, τα οποία δεν έχουν θέση σε ένα κράτος με πραγματική ισότητα ενώπιον του νόμου και πραγματική αποστροφή προς κάθε έμφυλη διάκριση.

Δεν θα αναφερθώ σε οντικά ζητήματα, αλλά αποκλειστικά σε κανονιστικά. Δεν με νοιάζει ποιος πλένει τα πιάτα στο σπίτι και ποιος φέρνει τις παντόφλες, ποιος είναι ο κουβαλητής και ποιος καθαρίζει για λογαριασμό του άλλου με την αρειμάνια μαγκιά του, ποιος ξεσκατώνει το μωρό και ποιος σκίζει τα ξύλα για την σόμπα. Αυτά είναι δουλειά των κοινωνιολόγων του δικαίου, των εγκληματολόγων και των μεσημβρινών εκπομπών κλάψας.

Απαριθμώ λοιπόν τις σεξιστικές, ρατσιστικές υπέρ των γυναικών ρυθμίσεις του ισχύοντος ελληνικού δικαίου (οι οποίες σημειωτέον δεν καλύπτονται ούτε ως λεγόμενες «θετικές διακρίσεις» από το άρ. 116 παρ. 2 Συντ., γιατί ισχύουν από παλιά), τις οποίες φυσικά καμία οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν έκανε ποτέ τον κόπο να καταγγείλῃ:

Οι γυναίκες δεν στρατεύονται, κατά παράβαση του άρ. 4 παρ. 6 Συντ. Οι άντρες ναι.

Οι γυναίκες δικαιούνται άδεια μητρότητας. Οι άντρες όχι.

Οι γυναίκες, τέκνα συνταξιούχων αποβιωσάντων δημοσίων υπαλλήλων, δικαιούνται την σύνταξή τους. Οι άντρες όχι.

Οι γυναίκες συνταξιοδοτούνται αρκετά χρόνια νωρίτερα από τους άντρες. Ευτυχώς όχι για πολύ ακόμα.

Οι γυναίκες (όχι απλώς οι μητέρες!) δικαιούνται να διασωθούν πρώτες σε περίπτωση φυσικών καταστροφών, πλημυρών, ναυαγίων κ.τ.τ. Οι άντρες όχι.

Εκείνο που φαίνεται να διαφεύγει την κατανόηση των δήθεν υπερασπιστών των γυναικείων δικαιωμάτων είναι το εξής: όλες αυτές οι διατάξεις θεσπίστηκαν σε εποχές στις οποίες κυριαρχούσε ένα ωρισμένο κοσμοείδωλο της γυναίκας. Η γυναίκα ήταν αδύναμη, φιλάσθενη, με ανίσχυρη βούληση, χρειαζόταν πάντα ένα ισχυρό προστάτη, κάτι σαν ένα μεγάλο μωρό δηλαδή. Οι διατάξεις που ευνοούσαν τον άντρα αφέντη, τον άντρα κεφαλή, τον άντρα πολεμιστή, τον άντρα δημιουργό αντικατοπτρίζονταν σε σύστοιχες διατάξεις προωρισμένες για την προστασία της γυναίκας εξαρτήματος, της γυναίκας υπηκόου, της γυναίκας παιδομηχανής. Το ίδιο ακριβώς κοσμοείδωλο εξακολουθούν να αναπαράγουν και σήμερα, παρά την συνταγματική επιταγή της ισότητας των φύλων, την οποία στο νομοθετικό επίπεδο περιφρονούν. Δεν ξέρω αν η κοινωνία έχῃ ωριμάσει αρκετά για να αποδεχθῄ την πλήρη ισότητα, ξέρω όμως ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος νομικώς.

Η προίκα μπορεί να καταργήθηκε, αλλά τα προικιά της ανισότητας ζουν και βασιλεύουν.

Ο Εγκληματολόγος και ο Γάμος (ΙΙ)

Β.Λόγοι βάλλοντες κατά της τελέσεως γάμου (συνέχεια από το Ι)

Β7. Εις πάσας σχεδόν τας γυναίκας, υφίσταται μία έμφυτος οξυθυμία προκαλούσα οξυφώνους και επικριτικάς εκφράσεις και διαταράσσουσα την γαλήνην της οικογενείας και βλάπτουσα την αγωγήν των τέκνων και συντρίβουσα την ψυχικήν διάθεσιν του ανδρός. Η οξυθυμία της γυναικός προκαλείται πολλάκις από το παραμικρόν.

Β8. Καλόν είναι να γνωρίζη ο σύζυγος ποίαι ψυχικαί ιδιότητες είναι εις την γυναίκα εμφύτως υπερβολικαί π.χ. η γυναίκα κατά κανόνα είναι περισσότερον (του ανδρός) οξύθυμος, εύθικτος, φιλάρεσκος, ραδιούργος, φλύαρος, επιδεικτική, μεμψίμοιρος, φιλοκατήγορος (δηλ. έχει ροπήν προς επίκρισιν, γκρίνια, μουρμούρα), φιλόνικος, μνησίκακος, υποκρίτρια, πείσμων, σχολιάστρια (κουτσομπόλα) κ.λπ. Ο άνδρας έχει άλλας ψυχολογικάς ιδιορρυθμίας και μειονεξίας.

Β9. Η γυναίκα θέλει να οδηγείται συχνά εις κέντρα ψυχαγωγίας, εις επισκέψεις. Θέλει να διαχειρίζεται, να ελέγχη το εισόδημα του ανδρός. Θέλει να ελέγχη τον έξω της οικίας βίον του ανδρός, θέλει αξιόλογον παραθερισμόν, αριθμόν τουαλεττών (ζηλεύουσα τας άλλας), πολυτελή οικίαν κειμένην ει δυνατόν εις το κέντρον της πόλεως, θέλει συνεχώς αρκετά χρήματα για χαρτζηλίκι, προς ποικίλην εμφάνισιν, προς αποταμίευσιν κ.λπ.

Β10. Αν ο άνδρας συγκατοική με πεθερικά, τούτο αποτελεί μεγάλην πηγήν δυσαρεσκειών. Η πηγή αυτή υφίσταται και όταν δεν συγκατοικεί με πεθερικά αλλά η γυναίκα επηρεάζεται από αυτά.

Β11. Ενίοτε προκύπτει κάποια ψυχική ανωμαλία στο παιδί εκ κληρονομικότητος ή εκ νόσου κατά την νηπιακήν ή παιδικήν ηλικίαν. Τούτο είναι μεγάλη πηγή πικρίας. Όσω περισσότερες υγειονομικές γνώσεις έχει η μητέρα, τόσο ακίνδυνα, αδάπανα και χωρίς άγχος και στενοχώρια και χωρίς πρόσκαιρα ή μόνιμα σωματικά ή ψυχικά ελαττώματα μεγαλώνει το παιδί. Ελάχιστες μητέρες έχουν αυτές τις γνώσεις (…)

Β12. Γυναίκαι που δεν εργάζονται εξωοικιακώς είναι ενοχλητικώτεραι στον άνδρα από τας εργαζομένας. Η εργαζομένη, κουραζομένη από την εργασίαν αυτήν δεν έχει πολύ δύναμη ούτε πολύ χρόνο για γκρίνια και μουρμούρα. Έπειτα ξέρει πώς βγαίνει το χρήμα, και τέλος, έχει κάποιο εισόδημα και ζητάει συνήθως από τον άνδρα λιγώτερα και, τέλος, δεν έχει την ψυχολογίαν της φυλακισμένης που έχει η μη εργαζομένη. Η κλειστή ζωή κάνει την τελευταία φοβερά φλύαρη, ευαίσθητη, γκρινιάρα και ιδιότροπη εις βάρος του ανδρός. Έτσι ούτος γυρίζει από την εργασίαν για να βρη το λιμάνι της γαλήνης και βρίσκει ένας πέλαγος της θαλασσοταραχής.

Β13. Προτιμωτέρα είναι η σύζυγος μικροτέρας μορφώσεως. Η πνευματική υπεροχή του ανδρός προκαλεί σεβασμόν και υπακοήν. Ο άνδρας σήμερον τουλάχιστον πρέπει να διοική. Η γυναίκα πρέπει να υποδιοική. Όχι να διοική ούτε να συνδιοική. Δεν έχει κατά κανόνα την κοινωνικήν πείραν, ευρύτητα, σταθερότητα και στιβαρότητα του ανδρός.

Β14. Προτιμώτερος είναι ο δια συνοικεσίου, χωρίς προηγούμενον έρωτα γάμος. Ο έρως εμποδίζει την διάγνωσιν του χαρακτήρος και την στάθμισιν των υπέρ και κατά ως προς την συγκεκριμένην υποψηφίαν. Ο μη ερωτευμένος βλέπει καλύτερα και σταθμίζει καλύτερα τα πράγματα, όπως και ο εν νηφαλιότητι (ο ουχί εν αλκοολική μέθη τελών).

Β15. Ιδανικώτερος είναι σήμερον δια τον άνδρα ο φλεγματικός χαρακτήρ γυναικός, ο ψυχικώς ομαλός, ήρεμος και ανεκτικός. Είναι όμως κάπως δυσεύρητος. Ρωτήσατε τον πλείονα γνωρίζοντα διά τους χαρακτήρας των ανθρώπων και ποίοι χαρακτήρες εναρμονίζονται μεταξύ των. Φρικτώτερος είναι ο χαρακτήρ της ψυχικώς ανωμάλου γυναικός ή ανδρός. Ψυχικώς ανώμαλος ή ψυχοπαθητικός είναι ο υπερβολικά, ο υπέρμετρα, ασυνήθως νευρικός, ευαίσθητος, φιλόνικος, αδιάλλακτος, φλύαρος, εκδικητικός, ζηλότυπος, γκρινιάρης, ανάλγητος, ιδιότροπος, παράξενος κ.λπ.

Β16. Η δυσαρμονία γενετησίου ζωτικότητος μοιραίως ανοίγει την θύραν προς μοιχείαν. Επίσης και η έλλειψις έρωτος, αμοιβαίου και αληθούς. Η ψυχολογία του έρωτος αναλύει το περιεχόμενον του αληθούς έρωτος και διαχωρίζει τούτον εις πλείονα είδη. Ούτω υπάρχει π.χ. ο αληθής, ο ψευδής έρως, ο πλατωνικός, ο μονομερής, ο διμερής κ.λπ.

Β17. Ο γάμος ενοχλεί περισσότερον τους διανοουμένους και ολιγώτερον τους χειρώνακτας. Οι διανοούμενοι έχουν περισσότερη ευαισθησία και λιγώτερη ψυχονευρική αντοχή στους καυγάδες, στις γκρίνιες, στα οικογενειακά και συζυγικά προβλήματα. Φθείρονται ψυχονευρικώς και σωματικώς ευκολώτερον και αποθνήσκουν προώρως, διότι έχουν κουρασμένον εγκέφαλον. Το γήρας του εγκεφάλου (εκ διανοητικών και καταθλιπτικών υπερκοπώσεων) προκαλεί εν αμέσω συνεχεία και το γήρας του λοιπού σώματος, λέγει η φυσιοπαθολογία και ψυχολογία του γήρατος.

Β18. Υπάρχουν δύο κατηγορίαι συζύγων: οι φιλόσπιτοι και οι φυγόσπιτοι. Οι φυγόσπιτοι είναι πολύ περισσότεροι εις τας μεγάλας ιδίως πόλεις. Φεύγοντες ενδεχομένως από τα πολυβολικά πυρά της γκρίνιας και τας ατέρμονας αξιώσεις της συζύγου των φροντίζουν να απουσιάζουν όσον το δυνατόν περισσότερον χρόνον από το σπίτι, τρεπόμενοι προς το ποτόν, το χαρτοπαίγνιον, τας εκδρομάς, τον εξώγαμον έρωτα, και εν γένει προς την κατά το δυνατόν συχνοτέραν εξωοικιακήν ψυχαγωγίαν και διαβίωσιν. Δια τον έγγαμον φυγόσπιτον ο εξώγαμος έρως είναι ο γλυκύτερος, διότι είναι περιοδικός και όχι συνεχής, δεν έχει την αναγκαστικήν και παρατεταμένην συμβίωσιν που έχει ο νόμιμος γάμος και δεν έχει τα συνήθη προβλήματα και τας έριδας αυτού.

Β19. Το νευροψυχικόν βάρος εκ της οικογενείας εις τας μεγάλας ιδίως πόλεις αυξάνει και από τον στενόν χώρον της κατοικίας και από την δύσκολον κίνησιν πολλών σχετικώς μελών εντός ενός ασφυκτικού κλωβού, που λέγεται διαμέρισμα.

Β20. Εις τας μεγάλας ιδίως πόλεις ο γάμος διανύει μία κρίσιμον, μία μεταβατικήν φάσιν, λόγω των πολλών συγκρούσεων και δυσαρεσκειών που προκαλούνται καθ’εκάστην εκ ποικίλων θεμάτων και προβλημάτων, όπως πολύ καλύτερον των αγάμων γνωρίζουν οι έγγαμοι. Κατά τινα αντίληψιν ο σημερινός γάμος θα αντικατασταθή μίαν ημέραν από την απλήν συμβίωσιν, που θα έχει διάρκειαν εξαρτωμένη από την ελευθέραν βούλησιν του ενός.

Β21. Οι διανοούμενοι πρέπει να λαμβάνουν σύζυγον εκ μικράς πόλεως έχουσαν απολυτήριον γυμνασίου ή το πολύ πτυχίον ανωτέρας σχολής και ουχί ανωτάτης. Η ισοδύναμος μόρφωσις μειώνει μέσα εις τον ψυχισμόν της γυναίκας την υπεροχήν του ανδρός, το προς αυτόν δέος, την εκτίμησιν, τον θαυμασμόν.

Β22. Η αύξησις ηλικίας επιφέρει ανάλογον μείωσιν ψυχοσωματικών δυνάμεων. Όσον δηλ. αργότερα κανείς πανδρεύεται, τόσο βαθύτερα και δυσάρεστα αισθάνεται τα βάρη, τας μικράς ή μεγάλας τρικυμίας εκ του γάμου.

Β23. Λίαν πληκτική, μονότονος και μαρασμώδης καθίσταται η έγγαμη ζωή εις περίπτωσιν ατεκνίας. Προ του γάμου χρειάζεται έρευνα της γενεάς του και της συζύγου, τόσον δια την στειρότητα, όσον και δια ψυχικάς ανωμαλίας και νόσους.

Β24. Τινες προτιμούν σύζυγον εξ επαρχίας, διότι αύτη έχει νευρικόν και μυικόν κύτταρον ζωτικότερον και δυναμικότερον, λόγω ζωής που διεξάγεται κατά φύσιν και μακράν καυσαερίων και κρότων, θορύβων, κονιορτού, παθογόνων μικροβίων, πυκνοκατοικήσεως και νοθευμένων τροφών. Εις τας μεγάλας πόλεις επικρατεί ο μικράς αντοχής και ζωτικότητος νευροψυχικός και σωματικός οργανισμός.

Β25.Αν ο άνδρας τρέφει υψηλόν όνειρον ανόδου εν τη επιστήμη και κοινωνία πρέπει να νυμφευθή μετά την πραγμάτωσιν αυτού. Ο γάμος κατά κανόνα παρεμποδίζει και ματαιώνει την πραγματοποίησιν των σκοπών των ανδρών, που τρέφουν υψηλά όνειρα και ιδανικά.

Β26. Η ψυχολογία και η ψυχιατρική είναι υπέρ του γάμου αλλά και υπέρ του διαζυγίου.

Β27. Κατά τινα αντίληψιν, τα δάκρυα της επιζώσης δια την πρόσφατον απώλειαν του μακαρίτου δεν είναι δάκρυα ειλικρινούς λύπης αλλά δάκρυα μετανοίας, λόγω τύψεων συνειδήσεως δια τους κατ’αυτού ψυχικούς βασανισμούς ασκηθέντας υπό μορφήν γκρίνιας, μουρμούρας και ερίδων κατά τον γάμον. Σπανίως η γυναίκα παριστά τον σύζυγόν της μετά τον θάνατόν του ως κακόν.

_________

Αυτά εδίδαξε, λοιπόν, ο Εγκληματολόγος…

Και θυμάμαι ακόμη τον γηρασμένο αξιωματικό που μου παρέδωσε το δικό του αντίγραφο από τη διάλεξη βγάζοντάς το προσεκτικά από το σκονισμένο βιβλίο, να λέει συγκινημένος για τον Καθηγητή του: «Θεός σχωρέσ’ την ψυχούλα του»!

Ο Εγκληματολόγος και ο Γάμος (Ι)

Αυτή τη φορά δεν θα αναλύσω κάποια ενδιαφέρουσα αναλογία. Θα προτείνω, αντίστροφα, να αναλογιστούμε πάνω σε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση. Την περί γάμου ανάλυση που πρόσφερε κάποτε ένας Έλληνας Καθηγητής της Εγκληματολογίας σε φοιτητές του…

Ο Εγκληματολόγος έδωσε πριν από σχεδόν μισό αιώνα, διάλεξη σε αξιωματικούς της Χωροφυλακής με θέμα τον «γάμον»…Τότε, βλεπετε, οι Καθηγητές -ως σοφοί και επαΐοντες- μιλούσαν στους φοιτητές τους και για πράγματα εκτός του αμέσου αντικειμένου διδασκαλίας τους, πράγματα που αφορούσαν τον «ηθικό και ενάρετο βίο». Επίσης οι φοιτητές αγαπούσαν και σέβονταν τους Καθηγητές τους –όχι όπως σήμερα, που η νεολέρα δεν υπολογίζει τίποτε…Κάποιοι εκ των σπουδαστών, λοιπόν, κράτησαν το δακτυλογραφημένο κείμενο που τους μοιράστηκε σ' εκείνη τη διάλεξη, για να ανατρέχουν που και που στη φωτεινή σκέψη του δασκάλου τους. Ένα αντίγραφο έπεσε στα χέρια μου. Το προσφέρω σε Συνιστολόγους και αναγνώστες, εγγάμους και αγάμους: ο Καθηγητής όλο και κάτι έχει να πει, τόσο σε αυτούς που την κάνανε όσο και σε αυτούς που δεν την κάνανε την «κουτουράδα»…

Ο Εγκληματολόγος χώριζε σε δύο τμήματα τη διάλεξή του: Α. Λόγοι συνηγορούντες υπέρ τελέσεως γάμου και Β. Λόγοι βάλλοντες κατά της τελέσεως γάμου. Καθαρά και αναλυτικά πράγματα δηλαδή, σταράτη διδασκαλία και όχι φιοριτούρες και περικοκλάδες… Θα χρειαστώ δύο αναρτήσεις για να μπορέσω να καταγράψω τους λόγους των δύο κατηγοριών. Ξεκινώ από την κατηγορία Α, και μεταβαίνω σταδιακά στη Β (την οποία, μάλιστα, νομίζω ότι είχε επεξεργαστεί καλύτερα ο Καθηγητής…)

Α.Λόγοι συνηγορούντες υπέρ τελέσεως γάμου

Α1. Η ικανοποίησις της εμφύτου ψυχοβιολογικής τάσεως προς συντροφιάν, προς το ζην κατά ζεύγη, μετ’άλλου, προς το ζην εν κοινώ και ουχί εν μονώσει. Ουαί τω ενί! Ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον (Γένεσις Β΄, Ι8)

Α2. Η ικανοποίησις της εμφύτου τάσεως προς απόκτησιν πατρικής ή μητρικής ιδιότητος. Είναι ισχυροτέρα εις την γυναίκα η τάσις προς κτήσιν της μητρικής ιδιότητος.

Α3. Η ευχερεστέρα ικανοποίησις του γενετησίου ενστίκτου εις το πλαίσιον του γάμου.

Α4 Η ενίσχυσις της οικονομίας του ενός αν ο έτερος κομίζει αξιόλογον ή λίαν αξιόλογον εισόδημα («Το χρήμα κυβερνά τον κόσμον»). Εξ ετέρου, «Μόνον το χρήμα δεν κάνει τον άνθρωπον ευτυχή, καθησυχάζει όμως αυτόν»).

Α5.Η μείωσις των φροντίδων του ανδρός δι’εστίασιν, καθαρισμόν και τακτοποίησιν οικίας, θέρμανσιν, πλύσιν ρούχων, κ.λπ. –η ύπαρξις συμπαραστάσεως εις περίπτωσιν νοσήσεως ελαφράς ή βαρείας, χρονίας ή παροδικής, εάν αύτη παρέχεται επαρκώς.

Α6. Ο έγγαμος δεν θα αποθάνη με το παράπονον, ότι δεν εγνώρισε και την περιλάλητον εκείνην πτυχήν της ζωής, που λέγεται γάμος και οικογένεια.

Α7. Ο συνάπτων γάμον θα απαλλαγή από τα σχόλια (εις τας μικράς ιδίως πόλεις) της κοινωνίας ως προς τα αίτια της αποφυγής του γάμου (ανίκανος, τριτόφυλος, ψυχικώς πάσχων, δειλός, ανέραστος, πάσχων σωματικώς, αινιγματώδης κ.λπ.)

Α8. Ο συνάπτων γάμον δοκιμάζει την χαράν αποκτήσεως τέκνου, της περιθάλψεως αυτού, των αθώων και χαριτωμένων αντιδράσεών του κατά τα πρώτα 14 έτη περίπου. Κατόπιν αρχίζει ενδεχομένως η τραγωδία εκ της απειθείας, εκ των πολλών αξιώσεων των τέκνων, εξ ενδεχομένων νόσων, ατυχημάτων, εκ διαφθοράς, εξ αποτυχίας εις τον γάμον, εις το επάγγελμα κ.λπ.

Α9. Εις την έγγαμον συμβίωσιν ο σύζυγος επιτυγχάνει εκτόνωσιν ή εκφόρτισιν της τεταραγμένης ψυχικότητός του εκ του επαγγέλματος ή άλλου αιτίου δια της ανακοινώσεως των ενοχλητικών συναισθημάτων και σκέψεων προς την συμβίαν, εφ’όσον παρέχεται υπ’αυτής ψυχική συμπαράστασις, ενίσχυσις ή παρηγορία.

Α10. Εις ην περίπτωσιν, ο γάμος δεν διαλύση τον προ του γάμου αναπτυχθέντα έρωτα, ούτος αποτελεί ένα είδος ψυχικού θώρακος κατά πάσης εκ των παιδιών, εκ του επαγγέλματος και της κοινωνίας εν γένει προερχομένης στενοχώριας.

Α11.Οι συνηγορούντες υπέρ του γάμου λόγοι είναι περισσότεροι και ισχυρότεροι τόσον δια τους χειρώνακτας, όσον και δια τους κατοικούντας εις μικράς πόλεις και χωρία. Είναι ολιγώτεροι δια τους ασκούντας διανοητικόν λειτούργημα και τους έχοντας ωρισμένον ψυχολογικόν τύπον.

Α12.Κατά την γεροντικήν ηλικίαν υφίσταται ελπίς συμπαραστάσεως και φροντίδος προς πραγμάτωσιν ευγηρίας.

Α13. Η διαιώνισις του οικογενειακού ονόματος, η ελπίς μερίμνης και βοηθείας εκ μέρους των παιδιών κατά την προγεροντικήν ή γεροντικήν ηλικίαν και εν γένει κατά την ζωήν.

Β.Λόγοι βάλλοντες κατά της τελέσεως γάμου

Β1. Δεν υπάρχει ευτυχής γάμος αλλά ολιγώτερον ή περισσότερον επώδυνος. Οι πλείστοι των γάμων υποκρίνονται ευτυχίαν προς προβολήν ή προάσπισιν του ατομικού και οικογενειακού των εγώ και εν γένει προς επίδειξιν. Αι διαφωνίαι εις άλλα ζεύγη είναι συχναί και μη σημαντικαί, εις άλλα συχναί και σημαντικαί, εις άλλα αραιαί και σημαντικαί κ.λπ. Το θέμα ποικίλλει κατά περίπτωσιν.

Β2. Είναι λίαν βαρύ, βαρύτατον το τίμημα, που καταβάλλει καθ’εκάστην ο σύζυγος εις χρήμα, εκνευρισμούς, καταθλίψεις, άγχος, απώλειαν ελευθερίας, ψυχικής υγείας, μείωσιν δυνάμεως και αντοχής, εις βάρος των δυνάμεων, που απαιτούνται δι’επιτυχή ενάσκησιν του επαγγέλματος, δια πραγμάτωσιν ατομικών ονείρων κ.λπ.

Β3. Αν ο γάμος οφείλεται εις έντονον ή μετρίας εντάσεως ερωτικόν συναίσθημα, τούτο θα διαλυθή κατά κανόνα μετά τον γάμον (εντός μηνών, έτους ή ετών τινών) από τας συγκρούσεις, διαφωνίας και δυσαρεσκείας, που θα επέρχωνται μοιραίως σχεδόν καθ’εκάστην, συνεπεία αλλεπαλλήλων και ατερμόνων προβλημάτων, συζητήσεων, διαφωνιών και συγκρούσεων, προερχομένων εκ της συζύγου, εκ των οικονομικών, εκ των κοινωνικών σχέσεων, εκ των τέκνων, εκ του επαγγέλματος, εκ των πενθερικών, εκ των συγγενών κ.λπ.

Β4. Αν ο γάμος δεν οφείλεται εις το ερωτικόν συναίσθημα αλλά μάλλον εις υπολογισμόν τινα (αφορώντα προίκα, κοινωνικήν άνοδον ή ηθικήν πίεσιν κ.λπ.) είναι αδύνατος η αναπήδησις του ερωτικού συναισθήματος μετά τον γάμον. Θα παρεμποδίσουν την ανάπτυξιν τούτου τα ως άνω προβλήματα, και αι εκ τούτων διαφωνίαι και συγκρούσεις και δυσαρέσκειαι.

Β5. Εις ελαχίστας περιπτώσεις διαρκεί ο έρως επί μακρά έτη ή μέχρι θανάτου. Εις τας περιπτώσεις αυτάς άλλοτε αμφισβητείται η πληρότης, η φυσιολογικότης του εν λόγω έρωτος, άλλοτε ο έρως είναι μονόπλευρος, άλλοτε υφίσταται ερωτική αποβλάκωσις του ενός ή αναγκαστική νεύρωσις, άλλοτε υφίσταται φαινομενικότης και άλλοτε υφίσταται αγάπη από συνήθειαν (κατά το τραγούδι «μπορεί να μη σ’αγαπώ μα σ’έχω τόσο συνηθίσει –τί κι αν δεν είμαστ’ερασταί, δεν θα χωρίσωμεν ποτέ».)

Β6. Ο αληθής χαρακτήρ της γυναικός και του ανδρός αποκαλύπτεται μετά τον γάμον. Προ αυτού κρύπτεται ο αληθής χαρακτήρ δια τον φόβον απωλείας του συμπαθουμένου ή αγαπωμένου προσώπου και δια την εκ φύσεως μείζονα υποκριτικήν ικανότητα της γυναικός.

(έπεται συνέχεια)

Fitness & ποινικό δίκαιο

Ο φίλος μου ο Αθανάσιος με προσκάλεσε εδώ και καιρό να γίνω Συνιστολόγος, εγκαταλείποντας την ανωνυμία μου. Σκέφτηκα να τον ευχαριστήσω, με μια ανάρτηση που θα τον κάνει να γελάσει. Άλλωστε ο Αθανάσιος έχει συμβάλει ποικιλοτρόπως στο να την εμπνευστώ. Και να πώς:

Κάποτε, βρεθήκαμε μαζί στο Freiburg της Γερμανίας για συλλογή βιβλιογραφικού υλικού στο Ινστιτούτο Max Planck. Εκεί μου ανακοίνωσε περήφανος, ότι βρήκε και φωτοτύπησε μέχρι και μια παμπάλαια εργασία των αρχών του 20ου αιώνα με τον φοβερό τίτλο: Υπνωτισμός και Έμμεση Αυτουργία. Γελάσαμε μαζί, καθώς δεν είχαμε ξανακούσει παρόμοιο τίτλο! Δεν ξέρω αν ο Αθανάσιος αξιοποίησε τελικά στη διατριβή του αυτή την τόσο εξειδικευμένη εργασία. Εμένα όμως, φαίνεται ότι η ανάμνηση του γεγονότος στο Freiburg μου άφησε ένα κουσούρι: Άρχισα να αναζητώ και να βλέπω υπόγειες διασυνδέσεις του ποινικού δικαίου με παντός είδους άλλα πράγματα. Πρόσφατα, ανακάλυψα μια ενδιαφέρουσα τέτοια διασύνδεση και την αφιερώνω στον Αθανάσιο εις ένδειξη φιλίας και ανάμνηση της κοινής μας παραμονής στην αλλοδαπή. Και στον Κωνσταντίνο όμως την αφιερώνω με αγάπη -άλλωστε το θέμα της τον αφορά εξίσου.

Εδώ και δύο περίπου βδομάδες παράτησα το γυμναστήριο. Είχα ξεκινήσει αρχές Ιουνίου, παρασυρόμενος από το κλασικό «νους υγιής» και έναν γνωστό μου... Το γυμναστήριο, όμως, με οδήγησε στο να ξυπνάω καθημερινά κουρασμένος και πιασμένος. Όταν πάλι ξυπνούσα, άρχιζα συνήθως να καταπιάνομαι με το ποινικό δίκαιο. Κι εκεί όμως έρχονταν στιγμές, που αντί να καταπιάνομαι απλώς, κατά-«πιανόμουν» διπλώς -όπως ακριβώς στο γυμναστήριο: Έτσι, σαν φωτεινή έκλαμψη τρύπωσε στο ποινικολογικό μου κεφάλι η σκέψη: Ποινικό δίκαιο και fitness δεν αποτελούν απλώς τα δυο στοιχεία που συνέθεταν την προσωπική μου καθημερινότητα για κάποιον καιρό. Δεν έχουν, επίσης, ως μόνο κοινό σημείο, ότι απειλούν με «πιασίματα» όποιον ασχολείται μαζί τους… Υπάρχει μια βαθύτερη, ενδιαφέρουσα αναλογία μεταξύ τους, που μάλιστα υπαγορεύει απάντηση σε σημαντικά ερωτήματα, που ταλανίζουν τους ποινικολόγους... Ένα από αυτά είναι το εξής: Ποιά είναι η σχέση της φιλοσοφίας με το ποινικό δίκαιο; Γιατί οι ποινικολόγοι ξεφεύγουν πολύ συχνά από το στενό ορίζοντα της νομικής επιστήμης και "πεταρίζουν" στα φιλοσοφικά σύννεφα, αμφιβάλλοντας όμως διαρκώς και για το αν καλώς κάνουν; Πού βρίσκονται τελικά τα όρια μεταξύ ποινικού δικαίου και φιλοσοφίας, όρια που –κατά τον Karl Engisch- «ο ευσυνείδητος νομικός πρέπει να τα σέβεται»;

Την απάντηση δίνει, κατά τη γνώμη μου, η αντιπαραβολή και σύγκριση του fitness με το ποινικό δίκαιο. Θα εξηγήσω αμέσως τί εννοώ...Ένα πρόγραμμα fitness, αποτελείται ως γνωστόν από δύο τμήματα: Την αερόβια άσκηση (βελτίωση καρδιαναπνευστικής λειτουργίας) και τη μυική ενδυνάμωση (χτίσιμο σώματος). Η ποινική θεωρία μπορεί επίσης να διασπαστεί σε δύο κομμάτια: γενική περί ποινής φιλοσοφία (θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα) και ανάπτυξη δογματικού συστήματος (συστηματική ενασχόληση με ερμηνευτικά ζητήματα του ισχύοντος δικαίου). Ε, λοιπόν η αναλογία είναι πλέον εξόφθαλμη: Η φιλοσοφία αποτελεί την αερόβια άσκηση και η δογματική τη μυϊκή ενδυνάμωση, που πρέπει να χαρακτηρίζουν από κοινού το fitness programm κάθε υγιούς ποινικολόγου!

Κάπου είχα διαβάσει μια ωραία παρομοίωση: Εκείνοι που επιδίδονται (μόνο ή κυρίως) στην αερόβια άσκηση, μοιάζουν με αυτοκίνητα που -ασχέτως εξωτερικής κατάστασης και εμφάνισης- έχουν μια καλή, λειτουργική μηχανή. Εκείνοι, πάλι που επιδίδονται (μόνο ή κυρίως) στη μυϊκή ενδυνάμωση θυμίζουν Πόρσε, που όμως η μηχανή τους μπορεί να έχει σαπίσει ή να μη λειτουργεί όπως παλιά. Το ίδιο, νομίζω, συμβαίνει και με τους ποινικολόγους: Όσοι το ρίχνουν στη φιλοσοφία του ποινικού, διατηρούν μια καλή μηχανή, αλλά δεν συγκινούν ιδιαίτερα από άποψη "εμφάνισης" και δυσκολεύονται να "σηκώσουν το βάρος" της επίλυσης ενός πρακτικού προβλήματος: Πρέπει λοιπόν, να συνοδεύσουν και από δογματικές "ασκήσεις" την όποια φιλοσοφία τους, γιατί αλλιώς, μπορούν να συνεχίσουν το προσωπικό τους aerobic, χωρίς κοινό: Μπορούν να φιλοσοφούν αμέριμνοι, αλλά θα αναγκάζονται να σωπαίνουν αμήχανοι, όταν η συζήτηση θα έρχεται σε ζητήματα πράξης.

Αντίστοιχα, οι καλοί δογματικοί, είναι οι "μποντιμπιλντεράδες" της υπόθεσης: Οι ξεκάθαρα διαγεγραμμένοι όγκοι των δογματικών τους μυών, οι δυνατοί τετρακέφαλοι και τα σκληρά γαστροκνήμιά τους, προσφέρουν στα θεωρητικά μάτια μας ένα ευχάριστο (και κάποτε τρομερό) θέαμα. Παράλληλα τους επιτρέπουν να σηκώνουν το βάρος της επίλυσης πρακτικών νομικών προβλημάτων με φοβερή αυτοπεποίθηση (και συχνά, ταχύτητα). Ωστόσο, ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει τί συμβαίνει πίσω από τα τεντωμένα δογματικά μούσκουλα, στο εσωτερικό του "φουσκωτού" θεωρητικού: Ενδεχομένως, να κρύβεται εκεί μια καλή φυσική κατάσταση...Ίσως όμως και μια μηχανή σάπια, δηλαδή αφιλοσόφητη, που δεν μπορεί να τρέξει ούτε τρία χιλιόμετρα χωρίς να καταρρεύσει (υπό το αφόρητο βάρος των καλογυμνασμένων δογματικών μυών). Τα παραδείγματα από την ηπειρωτική ποινική εμπειρία δεν είναι εδώ λίγα: Σκεφτείτε λ.χ. τι συμβαίνει, όταν ολόκληρα δογματικά συστήματα έχουν στηθεί πάνω σε «πραγματολογικές δομές» και συναφείς φιλοσοφικές σαχλαμάρες…Με τι πνευμόνια να τρέξουν;

Έτσι λοιπόν, καταλήγουμε στο εύλογο συμπέρασμα: Υγιής ποινικολόγος είναι ο ποινικολόγος που συνδυάζει μια καλή «φιλοσοφικο-φυσική» κατάσταση με δυνατές «μυικο-δογματικές» ομάδες. Εκείνος που συνδυάζει επαρκή φιλοσοφική κατάρτιση με δεδομένη δογματική γνώση. Όποιος, τώρα, υστερεί σε κάτι από τα δύο, πρέπει απαραιτήτως να το πάρει απόφαση: Χρειάζεται γυμναστήριο!

Υγ1. Μολονότι η χιουμοριστική διάσταση της ανάρτησης μου με ενδιαφέρει περισσότερο, δεν θα ήθελα να παραιτηθώ –έτσι απλά!- από τη θεωρητική-εξηγητική δύναμη της αναλογίας που εισάγω σ’αυτή. Με τη βοήθειά της, είμαι σε θέση να εξηγήσω τουλάχιστον δύο ρήσεις διαφορετικών Καθηγητών μου από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η πρώτη από αυτές αφορούσε τη ρωμαλέα δογματική σκέψη του Νικολάου Χωραφά, στην οποία δεν έχανε ευκαιρία να αναφέρεται ο Καθηγητής (προφορικώς και γραπτώς): Δεν έκανε λόγο για «ευλύγιστη ή ανθεκτική» αλλά για «ρωμαλέα» δογματική σκέψη και –υποθέτω- ήξερε ακριβώς τι ήθελε να πει. Η δεύτερη αφορούσε τη σύσταση ενός άλλου Καθηγητή μου, γύρω από τη θεματολογία που είναι καλό να απασχολεί νεαρούς επιστήμονες στα διδακτορικά τους: “Πρέπει κανείς σε νεαρή ηλικία να ασχολείται με δογματικά ζητήματα" και "με τα χρόνια να περνάει στη φιλοσοφία-μεθοδολογία", έλεγε ο Καθηγητής αυτός. Έτσι δεν κάνουν όμως και οι άνθρωποι που γυμνάζονται; Κοιτάνε στα 30 τους, κοιλιακούς και μπράτσα, και στα 50 το ρίχνουν στο στατικό διάδρομο και το περπάτημα...

Υγ2. Στη φωτoγραφία βλέπετε μια προσωπική σύνθεση: Συμμετέχει ως «πιάτο» το σύγγραμμα γνωστού Γερμανού ποινικολόγου body-builder (που μολονότι υπερ-εβδομηντακονταετής, δεν λέει να το ρίξει στο aerobic…)