Τυφώνας εναντίον Αστραπής

Το σημερινό μου θέμα προέρχεται από τον χώρο των αμυντικών θεμάτων. Θα εξετάσω εάν το κατάλληλο σύγχρονο αεροσκάφος για την Πολεμική Αεροπορία είναι το ευρωπαϊκό Eurofighter Typhoon ή το κατά βάσιν αμερικανικό F-35 Lightning II.

Πρέπει βέβαια να κάνω εξαρχής κάποιες επισημάνσεις: Δεν είμαι ειδικός στα αμυντικά θέματα, προσπαθώ όμως να είμαι ένας ενημερωμένος ερασιτέχνης, όπως σε τόσα και τόσα θέματα του επιστητού. Καλοδεχούμενος λοιπόν όποιος μπορεί να με διορθώσῃ. Γνωρίζω εξάλλου ότι το σημερινό μου θέμα είναι κάπως δύσπεπτο σε πολλούς και ασφαλώς θα ξενίσῃ κάποιους αναγνώστες μου. Τους καλώ όμως να αναρωτηθούν ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο το θεωρούν φυσιολογικό να έχουν και να έχω γνώμη ως ενεργοί πολίτες για εξαιρετικά δύσκολα και τεχνικά θέματα, όπως η μορφή του ασφαλιστικού συστήματος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή ο τρόπος αντιμετώπισης της ανεργίας, όχι όμως και για ένα θέμα που μάς στοιχίζει δισεκατομμύρια ευρά ετησίως και, σε τελευταία ανάλυση, εξαρτάται από αυτό η ελευθερία και η ακεραιότητα του κράτους μας, δηλαδή για τις αμυντικές δαπάνες. Εγώ τοὐλάχιστον δεν αναγνωρίζω τέτοια στεγανά στην ιδιότητα του πολίτη.

Αρχίζω με κάποιες εκ των προτέρων παραδοχές. Πρώτον, η Ελλάδα έχει ανάγκη ντουφέκια και βόλια – και αεροπλάνα. Δεύτερον, τα αεροπλάνα τα έχει ανάγκη σχετικά σύντομα: η παραγγελία αυτή πρέπει να γίνῃ χτες, αλλιώς μέσα σε δύο το πολύ χρόνια. Τρίτον, τα αεροπλάνα θα είναι είτε Τυφώνες είτε Αστραπές – οι Γρύπες και τα Ραφάλια ας βρουν αλλού αγοραστές.

Δεν θέλω επίσης να κρίνω τα δύο αεροσκάφη επί τῃ βάσει μόνο τεχνικών παραμέτρων, και επειδή δεν τις έχω πρόχειρες και επειδή δεν έχουν γίνει πλήρως γνωστές και επειδή ούτως ή άλλως η απόφαση δεν θα ληφθῄ μόνο βάσει αυτών.

Σε γενικές γραμμές λοιπόν ισχύουν τα εξής: Ο Τυφώνας είναι ετοιμοπαράδοτος (για τα μέτρα της αμυντικής βιομηχανίας), με την έννοια ότι οι παραδόσεις μπορούν να ξεκινήσουν στο τέλος του 2009, η Αστραπή δεν πρόκειται να κυκλοφορήσῃ στα περίπτερα πριν το 2015 το νωρίτερο. Ο Τυφώνας έχει πουληθεί σε 750 περίπου κομμάτια σε Γερμανία, ΗΒ, Ιταλία, Ισπανία, Αυστρία και μάλλον Σ. Αραβία. Ο Τυφώνας είναι τέταρτης γενιάς, ενῴ η Αστραπή διαφημίζεται από την κατασκευάστρια Λόκχηδ-Μάρτιν για 5ης γενιάς (είναι εύλογο πάντως να έχῃ κάποια τεχνολογική υπεροχή ενόψει του ότι θα προηγήται τοὐλάχιστον μια δεκαετία). Ο Τυφώνας αποτελείται από μία ενιαία έκδοση, ενῴ στην Αστραπή θα υπάρχουν υποβαθμισμένες εξαγωγικές εκδόσεις, κατά την πάγια τακτική των Αμερικανών. Ο Τυφώνας διαθέτει κατά τι κατώτερα τεχνικά χαρακτηριστικά, την στιγμή που η Αστραπή εξαγοράζει την ίσως οριακή τεχνική της υπεροχή με υπολογιζόμενη τοὐλάχιστον τριπλάσια τιμή λιανικής. Τέλος, ο Τυφώνας είναι σχεδιασμένος ως αεροσκάφος πολλαπλών ρόλων, ενῴ η Αστραπή είναι εξ ορισμού αεροπλάνο κρούσης, αποτελώντας το ιδανικό συμπλήρωμα του (μη εξαγώγιμου) F/Α-22 Ράπτορος, που έχει σχεδιαστεί ως αεροπλάνο αναχαίτισης και, κατά την ταπεινή μου γνώμη, αποτελεί τον πραγματικό gladius της μελλοντικής pax americana. Ένα πράγμα που θα έπρεπε να ληφθῄ ακόμη υπόψιν είναι ότι, εξαιτίας της τεχνολογικής εξέλιξης, τα νέα αεροσκάφη αντιστοιχούν σε τρία έως τέσσερα παλαιά. Κατά συνέπεια, δεν θα απαιτηθούν πάνω από δύο μοίρες για τις ελληνικές ανάγκες, σαράντα τεμάχια ας πούμε, οι οποίες καλό θα ήταν να είναι ενιαίου τύπου.

Καναδυό σχόλια ακόμα: πολλά έχουν ειπωθεί για την ικανότητα απόκρυψης της σχεδιαζόμενης Αστραπής. Ακόμη και αν είναι πολύ ανώτερη των σημερινών αεροσκαφών, ακόμη και αν παρασχεθῄ πλήρης στην Τουρκία, ακόμη και αν δεν αληθεύουν όσα λέγονται για τα ρωσσικά ραντάρ, έχει ένα πολύ σοβαρό μειονέκτημα. Πέραν του ότι είναι ευπαθής κατά την ενεργοποίηση των όπλων, τα οποία φέρονται αναγκαστικά εντός του αεροσκάφους, για τον ίδιο ακριβώς λόγο η οπλική ικανότητα είναι πολύ μικρότερη απ’ ό,τι θα δικαιολογούσε το μέγεθος του αεροσκάφους και το κόστος του.

Σε γενικές γραμμές αποκλίνω λοιπόν υπέρ του Τυφώνα, για τους εξής λόγους:

Α) είναι ό,τι καλύτερο διατίθεται στην αγορά αυτήν την στιγμή και για τα επόμενα δέκα χρόνια τοὐλάχιστον,

Β) διατίθεται πλήρες, χωρίς πολιτικούς περιορισμούς στα οπλικά του συστήματα ή στα ηλεκτρονικά του,

Γ) είναι σχετικά οικονομικό, τόσο ως προς την προβλεπόμενη διάρκεια υπηρεσίας, όσο ως προς την ανωτερότητα έναντι των άλλων αεροσκαφών 4ης γενιάς, όσο και ως προς τα αντισταθμιστικά οφέλη που (ακόμα) παρέχονται.

Δ) δεν βαρύνεται με τεχνολογικό κίνδυνο αφενός, δεδομένου ότι είναι ήδη αξιόμαχο, με πιστοποιημένα τα βασικά οπλικά του συστήματα, αφετέρου όμως δεν είναι πεπαλαιωμένη η σχεδίαση, αλλά διανύει την εφηβεία της και γιαυτό προσφέρεται για μελλοντικές αναβαθμίσεις και βελτιώσεις,

Ε) είναι ευρωπαϊκό πρόγραμμα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προώθηση της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητας.

Και όλα αυτά στην προνομιακή τιμή των 40 Χ 50-60 = 2-2,4 δισ. δολαρίων...

Ελληνοαλβανοί ή Αλβανοέλληνες;

Στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 η Ελλάδα έζησε τον Β΄ Αλβανικό Εποικισμό. Μεγαλώνοντας και εμείς μάθαμε, άλλος λιγώτερο, άλλος περισσότερο να ζούμε με αυτόν τον τόσο κοντινό Ξένο, μια ανάμνηση του εαυτού μας από τους καιρούς της φτώχειας, καταχωνιασμένη σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες, ξαφνικά ολοζώντανη μπροστά μας, τόσο μακρινή και τόσο οικεία.

Και γνωρίσαμε κάπως τους νεήλυδες. Μάθαμε με έκπληξη ότι υπήρχαν μουσουλμάνοι που δεν ενδιαφέρονταν να πάνε στην Μέκκα και έπιναν μπίρα και έτρωγαν πιττόγυρα όπως και μεις. Προσέξαμε με έκπληξη ότι μάθαιναν την γλώσσα μας άψογα μέσα σε λίγους μήνες. Συνηθίσαμε να θεωρούμε δεδομένο ότι η ανεργία είναι πατροπαράδοτο έθιμο των ιθαγενών και όχι των καινουργιοφερμένων. Θυμηθήκαμε την πορφυρή αυτοκρατορική σημαία με τον δικέφαλο αετό. Ψηλαφήσαμε ξανά το νήμα των Σουλιωτών και των Αρβανιτών, του Δεσποτάτου της Ηπείρου και του Σκεντέρμπεη, της κοινής ιστορίας που παραλίγο να καταστρέψουν εννέα τάγματα μελανοχιτώνων και μερικοί Μαβήδες. Και κοιτάμε προς το κοινό ευρωπαϊκό μας μέλλον, ένα μέλλον χωρίς Γαλάζια Στρατιά και «κατεχόμενη» Άρτα, αλλά με ανθρώπους σαν τον Τιράνων Αναστάσιο, την Μιρέλα και τον Στρακόσα, τον Καπλάνι και τον Άγκο, με ανθρώπους που αγαπάνε την κοινή μας κληρονομιά και την πλουτίζουν με το παράδειγμά τους.

Ελληνοαλβανοί ή Αλβανοέλληνες; Προσωπικά δεν έχω ιδέα ούτε και με νοιάζει. Και αν το παλληκαράκι της φωτογραφίας είναι ο Σωτήρ Νίνι ή ο Σωτήρης Νίνης δεν μου καίγεται καρφί. Ούτως ή άλλως δικός μας είναι.

Ενα πεδίο βολής φτηνό

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από μία "συνομιλία" που είχα με έναν παραγωγό πολιτικής ραδιοφωνικής εκπομπής μέσω διαδικτύου για το θέμα της αναθεώρησης του περίφημου άρθρου 16. Αφού του αντέταξα 2-3 επιχειρήματα επί της ουσίας, του επεσήμανα ότι έχω την εντύπωση πως οι περισσότεροι από τους σφόδρα διαμαρτυρόμενους ενδιαφέρονται πιο πολύ για τη βολή τους παρά για την πολιτική ή κοινωνική πλευρά του ζητήματος. Η απάντησή του ήταν "ίσως αυτό να ισχύει για κάποιους, αλλά τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά αγωνιούν για το πτυχίο και το μέλλον τους". Τότε διεπίστωσα ότι αυτό που με ενοχλεί περισσότερο στην όλη ιστορία δεν είναι το κοινωνικοπολιτικό ή ακαδημαϊκό κομμάτι της αλλά τα όσα υποδηλώνονται (ή ακόμα και δηλώνονται!) σε ηθικό επίπεδο. Στο βαθμό που κάποιος έχει ένα πολιτικό επιχείρημα υπέρ του αποκλειστικά δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης (και υπό την προϋπόθεση ότι δεν προσπαθεί να "πείσει" τους διαφωνούντες με τραμπουκισμούς και ωμή βία) εγώ είμαι έτοιμος να υπερασπιστώ -και όχι μόνο να ανεχθώ- τον πολιτικό του λόγο επί της αρχής. Αλλά όταν κάποιος πιστεύει ότι άλλο πράγμα είναι να σε απασχολεί μόνο η βολή σου και άλλο να στηρίζεις ή να πολεμάς μία πολιτική με κριτήριο το πτυχίο σου και το μέλλον σου, έχουμε πρόβλημα. Αυτή η ηθική παράμετρος είναι που με απασχολεί στις γραμμές που ακολουθούν.

Κατ' αρχάς οφείλω να ομολογήσω ότι πολλές από τις ρυθμίσεις του νέου νόμου (ειδικά ως είχε πριν τις "παραχωρήσεις") θα "ξεβόλευαν" πολύ κόσμο. Ας ξεκινήσουμε από τους φοιτητές που είναι και η πιο ενδιαφέρουσα κατηγορία διαμαρτυρομένων, κατά τη γνώμη μου. Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων φαίνεται ότι θα προσθέσει ανταγωνιστές, περισσότερους, δηλαδή, πτυχιούχους για τις ίδιες, πάνω-κάτω θέσεις εργασίας. Ακόμα, το ανώτατο όριο φοίτησης θα αναγκάσει κάποιους να επιταχύνουν τους ρυθμούς δουλειάς τους. Η ενδεχόμενη καθιέρωση περισσοτέρων του ενός συγγραμάτων θα προσθέσει δουλειά και απαιτήσεις στο πρόγραμμα του φοιτητή. Η ευχερέστερη άρση του ασύλου (διά της καθιέρωσης πλειοψηφίας και όχι ομοφωνίας για τη λήψη της εν λόγω απόφασης) φαίνεται να κατακρημνίζει το "δικαίωμα" των φοιτητών απλά να ψηφίζουν πάντα "όχι" ή να απουσιάζουν, ελέγχοντας έτσι απόλυτα το θεσμό. Τέλος, υπάρχει και μία ιδιαίτερη κατηγορία φοιτητών που θίγεται από την καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας/κρίσης για την εκλογή πρυτάνεων κλπ: οι κομματάρχες των φοιτητικών οργανώσεων που χάνουν το αποκλειστικό δικαίωμα να ελέγχουν το παιχνίδι.

Κάποιες από τις παραπάνω ανησυχίες είναι, εκτός των άλλων, εντελώς παράλογες. Τι διαφορά έχει, για παράδειγμα, από που έρχονται οι πτυχιούχοι/ανταγωνιστές; Άντε και τους διώχνουμε προς τας Ευρώπας και τα Βαλκάνια - αλλάζει κάτι; Δε θα επιστρέψουν όλοι αυτοί για να εργαστούν στην Ελλάδα; Ρίξτε μία ματιά στους αποφοίτους ιατρικής που περιμένουν για ειδικότητα και θα το διαπιστώσετε. Αν το σκεφτεί κανείς πονηρά, μάλλον πιο βολικό είναι να μένουν εδώ κάποιοι που θα πήγαιναν σε καλά πανεπίστημια του εξωτερικού γιατί θα πάρουν και λιγότερο ισχυρά πτυχία. Στο δε ζήτημα των "αιωνίων", όποιος πιστεύει ότι καταργούνται οι αιώνιοι μάλλον εθελοτυφλεί: με το ανώτατο όριο φοίτησης ουσιαστικά στα 9 χρόνια, απλά οι αιώνιοι του 8ου έτους μετονομάζονται σε επιμελείς φοιτητές. Πόσοι έχουν πάρει πτυχίο μετά από 10 χρόνια; Ελάχιστοι... Το δε ένα σύγγραμα, αν διαβάζω σωστά το τροποποιημένο κείμενο του νομοσχεδίου, θα βασιλεύει για πολλά χρόνια ακόμα.

Αλλά, όπως είπα ευθύς εξ αρχής, το ζήτημα είναι κατ' εξοχήν ηθικό. Ακόμα κι αν όντως τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μείωναν τις πιθανότητες να βρω εγώ μία καλή δουλειά, είναι αυτός λόγος για να καταφέρομαι εναντίον τους; Και η δουλειά των άλλων; Αν υπάρχει "δικαίωμα στην εργασία" (εσχάτως προέκυψε τέτοιο λεξιλόγιο και στις τάξεις των μαρξιστών) αυτό δεν συνεπάγεται την υποχρέωση κανενός να μου δώσει δουλειά. Συνεπάγεται μόνο την υποχρέωση του κράτους να προωθεί την εργασία γενικά και να εξασφαλίζει ίσες πιθανότητες σε όλους να βρουν δουλειά. Γιατί έχει όποιος φωνάζει "περισσότερο δικαίωμα" στην εργασία και το καλό μέλλον; Γιατί, ακόμα, δεν έχει δικαίωμα στην εργασία και ο καθηγητής, θυρωρός, καθαριστής κοκ που θα εργαζόταν σε ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο; Μπα.. Το δικό μας "δικαίωμα" να 'ναι καλά και ασε τους άλλους να πάνε να... Τη λογική του "να παίρνουμε πτυχίο για πλάκα και μετά να είμαστε και περιζήτητοι επαγγελματίες" δεν την σχολιάζω: αυτά τα δύο, απλούστατα, δεν πάνε μαζί, τουλάχιστον στον ιδιωτικό τομέα, όπως δε γίνεται να πωλείται 150 ευρώ το κιλό το χαμομήλι που το μαζεύεις στο διπλανό οικόπεδο. Αλλά το να δηλώνουμε ανερυθρίαστα ότι απαιτούμε και να τελειώνουμε όποτε μας κάνει κέφι, και να κλείνουμε τις σχολές όποτε μας αρέσει, και να μην πατάμε το πόδι μας στο πανεπιστήμιο εκτός καταλήψεων, και να μας περιμένει η IBM στην έξοδό μας από την ορκωμοσία για να μας κάνει διευθυντές είναι τόσο ηθικά προβληματικό όσο το να δουλεύει ο γείτονας μου μία ζωή για να χτίσει ένα σπίτι κι εγώ να ξαπλώνω στην πολυθρόνα του και να τρώω στην κουζίνα του. Μπορεί να το έχουμε ξεχάσει στην Ελλάδα αλλά η αξιοκρατία είναι καλό πράγμα: έτσι, εκείνος που στερείται και εργάζεται σκληρά από την ηλικία των 16 ετών είναι όχι μόνο λογικό αλλά και δίκαιο να καταλάβει μία καλή θέση. Στο δε δημόσιο, που πληρώνουμε όλοι μας, θα έπρεπε να είναι όχι μόνο ευχή αλλά και απαίτηση κάθε λογικού πολίτη.

Αν όλα αυτά σας φαίνονται ηθικά δυσάρεστα, πώς σας φαίνονται τα περί ασύλου; Από την μία πλευρά, έχουμε δικαίωμα να κλείνουμε τις σχολές με αποφάσεις "κατά πλειοψηφία" (τώρα, πλειοψηφία ποίων, με τι είδους απαρτία και ποιες δημοκρατικές διαδικασίες είναι ένα άλλο θέμα και το παραβλέπω) αλλά το άσυλο δεν πρέπει να αίρεται με τις ίδιες (επί της αρχής γιατί επί της ουσίας πολύ περισσότερο διαφανείς) διαδικασίες. Δηλαδή, 300 φοιτητές δεν πρέπει να είναι ικανοί να αποτρέψουν το κλείσιμο της σχολής τους, την παύση των ακαδημαϊκών εργασιών κοκ αλλά ένας φοιτητής-κομματάρχης πρέπει να είναι ικανός να αποτρέψει την εξιχνίαση ενός εγκλήματος που διαπράττεται εντός του χώρου του Πανεπιστημίου. Δεν πρόκειται μόνο για δύο μέτρα και δύο σταθμά αλλά και για σοβαρή υποβάθμιση κάθε έννοιας δικαίου και ουσιαστικής, εφαρμόσιμης, δημοκρατίας. Αλλά αυτό δε θα πρέπει να προξενεί έκπληξη όταν είναι προφανής η αδυναμία των πολιτικών (=κομματικών) παρατάξεων των πανεπιστημίων να εκπροσωπήσουν τους ψηφοφόρους τους με έναν άμεσο και συνεπή τρόπο που θα ανέμενε κανείς σε τόσο μικρές πολιτικές κοινότητες. Δεν είναι τυχαίο ότι η ΔΑΠ-ΝΔΦΚ συμφωνεί με τους υπόλοιπους σε δύο μόνο σημεία κριτικής του νέου νόμου: το ένα είναι το άσυλο και το άλλο η εκλογή των πρυτάνεων και των λοιπών. Ας δεχθώ ότι στην πρώτη περίπτωση εκπροσωπούν τους ψηφοφόρους τους με συνέπεια. Αρνούμαι, όμως, να πιστέψω ότι ένας νέος άνθρωπος και ακαδημαϊκός πολίτης προτιμά να παραχωρήσει το δικαίωμά του να κρίνει τους καθηγητές του σε μερικούς φοιτητοπατέρες σε ένα κλειδωμένο δωμάτιο. Αν είναι έτσι, τότε σίγουρα βρίσκεται σε λάθος ίδρυμα.

Και οι καθηγητές; Γιατί κάποιοι από αυτούς αντιδρούν τόσο έντονα στις αλλαγές; Δε θα ήταν λογικό να περιμένει κανείς ότι θα επιθυμούσαν λιγότερους και καλύτερους φοιτητές στα αμφιθέατρα και τα γραφεία τους κατά την εξεταστική περίοδο και, άρα, θα έλεγαν όχι στους αιώνιους; Ποιος ακαδημαϊκός δάσκαλος δε θα ήθελε γεμάτες βιβλιοθήκες και reading lists που θα διαμορφώνει ο ίδιος αντί για ένα και μοναδικό σύγγραμα; Ποιος καθηγητής δε θα απεκήρυττε μετά βδελυγμίας κάθε παύση του ακαδημαϊκού έργου και καταστροφή της περιουσίας του πανεπιστημίου; Ποιος δε θα αδιαφορούσε για το οικονομικό αντίκρυσμα ενός πτυχίου και δε θα επιθυμούσε όσο το δυνατόν περισσότερα πανεπιστήμια, όσο το δυνατόν περισσότερες βιβλιοθήκες, όσο το δυνατόν περισσότερους ενεργούς ακαδημαϊκούς πολίτες στο περιβάλλον του; Ακόμα, ποιος επιμελής, δίκαιος και συνεπής στα καθήκοντά του ακαδημαϊκός δάσκαλος δε θα ήθελε να αξιολογηθεί από το σύνολο των φοιτητών και όχι από μία χούφτα κομματικά φανατικούς; Και, κυρίως, ποιος καθηγητής με τα παραπάνω χαρακτηριστικά δε θα επιθυμούσε διακαώς την αξιολόγηση του έργου του και την προαγωγή και χρηματοδότησή του με βάση αυτή την αξιολόγηση; Συνελόντι ειπείν, ποιος αρνείται τη χρησιμότητα των παραπάνω και μπορεί να ισχυρίζεται ότι επιθυμεί το καλό του Πανεπιστημίου και όχι το δικό του; Για εμένα τουλάχιστον, θα χρειαστούν πολύ εύοσμες απαντήσεις για να καλύψουν την ηθική δυσοσμία που καλύπτει την όλη υπόθεση. Και δεν αρκούν, φοβούμαι, δυναμικά άρθρα στον ημερήσιο τύπο υπέρ των "κορυφαίων ελληνικών δημοσίων πανεπιστημίων" που έχουν την τιμή να φιλοξενούν επιστήμονες που αρνήθηκαν το Harvard για να διδάξουν στην ελληνική επαρχία. Όχι μόνο γιατί η πραγματικότητα που ζήσαμε ή ζούμε όλοι στο ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο τους εκθέτει, αλλά και γιατί και οι καθηγητές του Harvard κρίνονται και μάλιστα πολύ αυστηρά. Μόνο οι Έλληνες που το απέρριψαν βασιλεύουν ανενόχλητοι σε ξύλινους πύργους που μόνο οι ίδιοι βλέπουν χρυσούς.

Φαντάζει ωραία καμμένη η σημαία;

Η απάντησή μου στο ερώτημα του τίτλου του σημερινού άρθρου είναι σαφώς και πολύ έντονα όχι. Για μένα η σημαία δεν είναι απλώς ένα κομμάτι ύφασμα, όπως ακριβώς ο τάφος του πατέρα μου δεν είναι ένα κομμάτι μάρμαρο και το πατρικό μου σπίτι δεν είναι ένας σωρός από κεραμίδια, πέτρες και ξύλα.

Το ζήτημά μου όμως δεν είναι αυτό και θέλω να το ξεκαθαρίσω εξαρχής. Δεν συζητώ ένα θέμα αισθητικής ή πολιτικής φύσης. Δεν με ενδιαφέρει αν το κάψιμο της σημαίας είναι εθνικιστικό ή διεθνιστικό, αν είναι ευγένεια ή αγένεια, αν θα διώξῃ τις βάσεις του θανάτου ή θα πετάξῃ τους Τούρκους στην θάλασσα της Κερύνειας. Αδιαφορώ πλήρως, καθόσον αφορᾴ την παρούσα θεματική, αν καίνε την σημαία οι φασίστες ή οι μασίστες, οι αναρχοαυτόνομοι ή οι αναρχοχαρούμενοι. Το μόνο που διαφέρει εδώ νομικώς είναι ποιος βλάπτεται από μια τέτοια συμπεριφορά.

Για να έχουμε μια πρώτη σχετική εποπτεία, τα σχετικά άρθρα είναι τα άρ. 155 και 181 του Ποινικού Κώδικα, τα οποία έχουν ως εξής:

Άρ. 155 – Προσβολή συμβόλων ξένου κράτους. Όποιος, για να εκδηλώσει μίσος ή περιφρόνηση, αφαιρεί, καταστρέφει, παραμορφώνει ή ρυπαίνει την επίσημη σημαία ή έμβλημα της κυριαρχίας ξένου κράτους που τελεί σε ειρήνη με την Eλλάδα και είναι αναγνωρισμένο από αυτήν ή διακόπτει ή ηχητικά παρεμποδίζει τη δημόσια ανάκρουση του εθνικού του ύμνου, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρις έξι μηνών ή με χρηματική ποινή, εφόσον η αμοιβαιότητα είναι εξασφαλισμένη τόσο κατά το χρόνο εκτέλεσης της πράξης, όσο και κατά το χρόνο εκδίκασής της. H δίωξη ασκείται μόνο ύστερα από αίτηση της ξένης κυβέρνησης.

‘Αρ. 181 – Προσβολή συμβόλων του ελληνικού Kράτους. Όποιος, για να εκδηλώσει μίσος ή περιφρόνηση, αφαιρεί, καταστρέφει, παραμορφώνει ή ρυπαίνει την επίσημη σημαία του Kράτους ή έμβλημα της κυριαρχίας του, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών.

Δύο πρόχειρες παρατηρήσεις: Αξιοσημείωτο ασφαλώς είναι το γεγονός ότι η ελληνική νομοθεσία εν μέρει προστατεύει περισσότερο τα αλλοδαπά σύμβολα, εφόσον απαγορεύεται ακόμη και η διακοπή ή παρεμπόδιση της ανάκρουσης του αλλοδαπού εθνικού ύμνου! Από την άλλη πλευρά βέβαια η ποινή είναι σαφώς ηπιώτερη όταν προσβάλλωνται τα αλλοδαπά σύμβολα (φυλάκιση μέχρι έξι μηνών έναντι φυλάκισης μέχρι δύο ετών), ενῴ τίθενται και κάποιοι μάλλον αυτονόητοι περιορισμοί (αρχή αμοιβαιότητας, αίτηση δίωξης της αλλοδαπής κυβέρνησης). Απαραίτητο σε κάθε περίπτωση είναι το υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου της εκδήλωσης μίσους ή περιφρόνησης, το οποίο θα επικαλεστώ αφειδώς στην επιχειρηματολογία μου στην συνέχεια.

Ποιος βλάπτεται λοιπόν; Ασφαλώς θα προκαλήται κάποια πολύ σπουδαία βλάβη, ώστε να δικαιολογήται η πολυτέλεια δύο διατάξεων στον Ποινικό Κώδικα. Το ξένο κράτος τάχα ή η πολιτειακή εξουσία, όπως φαίνεται από τον τίτλο των αντίστοιχων κεφαλαίων του Ποινικού Κώδικα; Τι να πω, δεν έχω ιδέα. Όζουν ψευδεγκλήματος οι διατάξεις.

Να μια μικρή σκέψη
όμως: σύμφωνα με το άρ. 8 παρ. 11 περ. ε΄ Ν. 851/1978 «η Εθνική
Σημαία... δεν απορρίπτεται εις τα άχρηστα, αλλά αντικαθιστάμενη λόγῳ
παλαιότητας, καταστρέφεται κατά προτίμησιν διά της πυράς» Με λίγα λόγια
δηλαδή, η ίδια ακριβώς αντικειμενική συμπεριφορά, το κάψιμο της
σημαίας, οτέ μεν τιμωρείται από τον ποινικό νόμο, οτέ δε όχι μόνον δεν
τιμωρείται, αλλά επιβάλλεται και ως υποχρεωτικός τρόπος καταστροφής της
σημαίας! Και το μόνο που διαχωρίζει τις δύο περιπτώσεις και δικαιολογεί
δήθεν το χάος που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην δεοντολογική τιμή
«απηγορευμένο» και την δεοντολογική τιμή «επιτρεπόμενο» είναι ακριβώς
το μίσος και η περιφρόνηση. Και πέραν τούτου ουδέν. 

Είναι πολύ δύσκολο νομίζω να βρεθῄ στην ποινική μας νομοθεσία πιο κρυστάλλινη περίπτωση δίωξης του φρονήματος και όχι της πράξης καθ’ αυτήν, αλλά απλώς και μόνον εξ αφορμής της, κατά παράβασιν της αρχής με την οποία γαλουχήθηκαν γενιές νομικών: cogitationis poenam nemo patitur. Και detestationis θα προσέθετα.

Γλαύκα εις Αθήνας και λαδοτύρι στον Μανταμάδο κομίζω βέβαια λέγοντας ότι μια τέτοια διάταξη αντίκειται στο άρ. 7 παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι απαραίτητη προϋπόθεση του εγκλήματος είναι η ύπαρξη πράξης, και ως εκ τούτου είναι συνταγματική υποχρέωση κάθε δικαστή να μην την εφαρμόζη κατ’ άρ. 87 παρ. 2 Συντ.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό το πρόβλημα. Ακόμη και αν υποθέταμε ότι προστατεύεται από προσβολή κάποιο πραγματικό έννομο αγαθό, η απόφαση της εγκληματοποίησης θα έπρεπε να ληφθῄ μετά ενδελεχή στάθμιση με το συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και μάλιστα με τον πυρήνα ίσως του δικαιώματος που συνιστᾴ η ελευθερία της πολιτικής έκφρασης. Όπως δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε ένα σύνθημα, μια χειρονομία, ένα εμβατήριο (ας μην σχολιάσω επί του παρόντος το θλιβερό άρ. 86a του γερμΠΚ), έτσι πρέπει ο δημοκρατικός νομοθέτης να είναι πάρα πολύ επιφυλακτικός ως προς την δίωξη τέτοιων συμβολικών πράξεων, στρεφόμενων υποτίθεται κατά κάποιων νεφελωδών κρατικών εννόμων αγαθών, την στιγμή που η απαγόρευση προσβάλλει την πολύ συγκεκριμένη ελευθερία πολιτικής έκφρασης του κάθε πολίτη. In dubio pro libertate!

Και όμως το πράγμα θα μπορούσε να μην έχῃ έτσι στην καθ’ ημάς ανθυπομέτρια νομική πραγματικότητα. Αρκεί να διευρύνουμε λίγο την νομική μας αντίληψη και να στρέψουμε το φιλοπερίεργο βλέμμα μας ως άλλοι Οδυσσείς στον νόον του αμερικανικού Supreme Court, όπως εκφράστηκε στην προσωπική μου αγαπημένη απόφαση Texas vs Johnson το 1989. Στην περίπτωση εκείνη κάποιος Μαοϊστής έκαψε την αμερικανική σημαία έξω από το συνέδριο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στο Ντάλλας. Το Supreme Court, έστω με την ισχνή πλειοψηφία 5-4, έκρινε ότι η ελευθερία του λόγου καλύπτει τέτοιες πράξεις και άφησε τον Ρένκβιστ και τους ομοίους του να κλαψουρίζουν για τα σύμβολα της εθνικής ενότητας, την προσωποποίηση του Έθνους και το δέος που νιώθουν ενώπιον της αστερόεσσας.

Και αφού άρχισα αναρχικά, θα κλείσω στρατοκαυλικά:

Προς την σημαία παρουσιάστε, αρμ!

Σημασία δεν έχει για το ευνομούμενο κράτος η σημαία καθ’ αυτήν∙ σημασία έχει αυτό που η σημαία αντιπροσωπεύει: την πολύτιμη ελευθερία να την καίω ή να της παρουσιάζω όπλα.

Κάνε, γυιε μου, τη δουλειά σου – η απάντηση του συνιστολόγου.

Ο φίλος μου ο Θανάσης έγραψε ένα ενδιαφέρον αρθράκι για την αιμομιξία. Ήθελα να κάνω κάποια σχόλια, αλλά διαπίστωσα ότι ήταν υπερβολικά μακροσκελές το κείμενο και το μετέτρεψα κι εγώ σε αρθράκι. Φοβάμαι ότι διαφωνώ κάθετα με μία σειρά από αυθαίρετες δηλώσείς του στο άρθρο και, συνεπώς, θα έχουμε εμφύλιο μεταξύ συνιστολόγων. Πρόσεξα ότι έχει δημοσιεύσει το ίδιο κείμενο σε ένα ακόμα ιστολόγιο (e-rooster). Θα δανειστώ κάποια ερεθίσματα από τα εκεί δημοσιευθέντα σχόλια διότι μου φαίνονται ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα. Θα πω τη γνώμη μου όμως εδώ –αντί για εκεί- για τους ίδιους λόγους χώρου που εξήγησα παραπάνω.

Κατ’ αρχάς, έχω αρχίσει προσωπικά να κουράζομαι από αυτές τις συνεχείς επικλήσεις του φιλελευθερισμού ως ύψιστης αρχής που θα πρέπει ανεξαίρετα να διέπει κάθε μας σκέψη και πράξη. Πρώτον, το να λέει κανείς «αυτό προστάζει ο φιλελευθερισμός» είναι σα να λέει «έτσι είναι ένα δέντρο». Λίγο πολύ όλοι καταλαβαίνουμε ποια είναι η εξωτερική περιγραφή ενός δέντρου, αλλά ένα πεύκο έχει σημαντικές διαφορές από μία ιτιά. Ομοίως, όλοι καταλαβαίνουμε ότι ένας φιλελεύθερος δε θα υποστήριζε ποτέ την επιβολή της ηθικής των πολλών μόνο και μόνο επειδή είναι η ηθική των πολλών, αλλά, από την άλλη, ένας φιλελεύθερος θα μπορούσε να πει πολλά και διάφορα στο ζήτημα της αιμομιξίας χωρίς να εκπίπτει του ύπατου αξιώματος του πολιτικά πεφωτισμένου. Το ίδιο, πάνω-κάτω, ισχύει και με την πολιτική ουδετερότητα: αν κάνει κάποιος μια βόλτα στο ελληνόγλωσσο διαδίκτυο, σχηματίζει την εντύπωση ότι όποιος δεν πείθεται από την εν λόγω θεωρία δεν μπορεί να είναι φιλελεύθερος! Δεύτερον, η αρχή της βλάβης δεν είναι θεόπνευστο ευαγγέλιο για να την επικαλούμεθα σε κάθε μας ενασχόληση με τον ποινικό νόμο. Ο ίδιος ο Mill αναγνώριζε εξαιρέσεις στη γενική αρχή που διατύπωσε και οι σύγχρονοι επίγονοί του υιοθετούν διάφορες παραλλαγές της θεωρίας. Και, τέλος πάντων, κάποιος να μας ενημερώσει γιατί η αρχή της βλάβης είναι προτιμώτερη από οποιαδήποτε άλλη αρχή. Μόλις το πετύχει αυτό, μπορεί να προχωρήσει και στην εξήγηση του γιατί η αρχή αυτή δε θα πρέπει να γνωρίζει εξαιρέσεις. Μέχρι τότε, να πω κάτι: διαπίστωσα από τη βόλτα μου στον άλλο ιστότοπο που λέγαμε ότι υπάρχουν κάποιοι που επιμένουν ότι η ηθική δεν έχει καμμία θέση στο ποινικό δίκαιο. Προφανώς, για εκείνους, η αρχή της βλάβης δεν είναι ηθική –εκτός από πολιτική- αρχή. Προφανώς, η ηθική απαξία μίας πράξης δεν είναι ο λόγος για τον οποίο υποβάλλουμε κάποιον στην πλέον αυστηρή αντιμετώπιση από το κράτος και την κοινωνία. Αλλά, αν είναι έτσι, τότε κάνουμε κάκιστα όταν τιμωρούμε διά του ποινικού νόμου την συκοφαντική δυσφήμιση ή την κλοπή ενός ποδηλάτου ενώ αφήνουμε εκτός αυτού απείρως πιο επιζήμιες –κυρίως οικονομικά- συμπεριφορές. Δεν είναι, λοιπόν, το μέγεθος της ζημίας αλλά η φύση της που κάνει τη διαφορά εδώ. Το να λέει κανείς ότι η αρχή της βλάβης είναι η μόνη δικαιολογητική βάση για την ποινική παρέμβαση συνεπάγεται την παραδοχή ότι η παραβίαση αυτής της αρχής είναι η μόνη συμπεριφορά που αξίζει μία τέτοια ηθική καταδίκη. Ειδάλλως, η διαφορετική αντιμετώπιση εγκλήματος και αστικού αδικήματος στερείται βάσης. Το ποινικό δίκαιο είναι –πολύ σωστά- η απάντηση της κοινωνίας σε μία ηθικά κατακριτέα συμπεριφορά.

Είδα και κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον στη βόλτα μου στο διαδίκτυο. Ήταν ένα σχόλιο επί του επιχειρήματος ότι από αιμομικτικές σχέσεις είναι πιθανό να προκύψουν παιδιά με προβλήματα υγείας. Το σχόλιο ήλθε κατόπιν της υπενθύμισης ότι η επιστήμη μπορεί να αποτρέψει με προγενετικές επεμβάσεις τις βλάβες αυτές και ήταν το εξής:
«Τα όρια του νόμου θα πρέπει να ακολουθούν τις τεχνικές εξελίξεις και τις ελευθερίες που παρέχουν, που μας αποδεσμεύουν από τους περιορισμούς της φύσης. Το πότε η ηθική και η παράδοση θα προσαρμοστούν είναι άλλο θέμα».

Δε θέλω να μπω στο κατά πόσον υπάρχει οποιαδήποτε λογική ή αλήθεια σε αυτή τη δήλωση, θέλω όμως να κάνω μία επισήμανση. Πρώτον, το γεγονός ότι η επέμβαση θα γίνει προγενετικά συνεπάγεται και το ότι θα γίνει στο σώμα της εγκύου. Είναι, όμως, πιθανόν η τελευταία να μη δεχθεί μία τέτοια επέμβαση και, συνεπώς, ο κίνδυνος για το παιδί να παραμείνει. Για όποιον δέχεται ότι οι κάθε είδους επεμβάσεις στο σώμα της εγκύου (ή και γενικότερα κάθε ανθρώπου) είναι απολύτως θεμιτές δεν υπάρχει πρόβλημα: βάζουμε κάτω τη γυναίκα με το ζόρι και πάμε παρακάτω. Για όσους, όμως, διαφωνούν με αυτό, και ενδεχομένως αναγνωρίζουν, υπό κάποια μορφή, και το δικαίωμα στην άμβλωση, το πρόβλημα είναι σχεδόν άλυτο. Διότι αν αναγνωρίσουν την ευθύνη της υποψήφιας μητέρας για τη δυσμενή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το έμβρυο, τότε αυτομάτως θα ομολογήσουν ότι μία τέτοια στάθμιση είναι θεμιτή. Και τότε θα πρέπει να καταβάλουν τεράστια προσπάθεια για να αρνηθούν όχι μόνο παρεμβάσεις στο σώμα και την ιδιωτική σφαίρα της εγκύου προς όφελος του εμβρύου αλλά και αναγνώριση του υπό προϋποθέσεις δικαιώματος στην άμβλωση: μία γυναίκα που έχει καταβάλει κάθε προσπάθεια αποφυγής της εγκυμοσύνης (λαμβανομένων υπ’ όψιν των συνθηκών) θα πρέπει να αντιμετωπίζεται διαφορετικά από κάποια που μένει για 12η φορά έγκυος. Δεύτερον, αυτός δεν είναι ο μόνος τομέας στον οποίο η τεχνολογία μας «παρέχει ελευθερίες» (αν κατάλαβα καλά τι σημαίνει αυτό). Σήμερα, είναι απείρως ευκολότερο να συγκολληθεί ένα αποκομμένο μέλος του ανθρώπινου σώματος –ειδικά στα άνω μέλη τα ποσοστά επιτυχίας είναι τεράστια, αν η επέμβαση γίνει εγκαίρως. Θα πρέπει, μήπως, να μετατρέψουμε τον ακρωτηριασμό σε απλή σωματική βλάβη; Αν ένας άριστος σκοπευτής, γνωρίζοντας αυτή την εξέλιξη, νοικιάσει ένα διαμέρισμα απέναντι από ένα νοσοκομείο και αρχίσει να εξασκείται στην σκοποβολή με ένα ισχυρό όπλο στοχεύοντας τα μανίκια των περαστικών νιώθει κανείς πως κάνει κάτι ηθικά αδιάφορο ή αδιάφορο για το δίκαιο μόνο και μόνο επειδή ο σκοπός του δεν είναι να ακρωτηριάσει και η επιστήμη μπορεί να κάνει το θύμα «σαν καινούργιο»; Όταν συζητούμε για το αν έχουμε μία «ελευθερία» συζητούμε πρωτίστως για το αν πρέπει να την έχουμε. Ακόμα κι αν η βλάβη σε κάποιον είναι ελάχιστη ή ευκόλως διορθώσιμη, ακόμα, ίσως, κι αν κανείς δε βλάπτεται τελικά, κάποιες ελευθερίες μπορεί, απλά, να πρέπει να περιορίζονται όχι διότι περιορίζουν ελευθερίες άλλων αλλά επειδή, απλούστατα, δε θα πρέπει να αναγνωρίζονται ως τέτοιες έτσι κι αλλιώς.

Παραλλήλισε, ακόμα, ο Θανάσης την αιμομιξία με το ομοφυλοφιλικό, πρωκτικό ή, απλά, «βιτσιόζικο» σεξ. Νομίζω ότι ο παραλληλισμός είναι ατυχής: όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν με το τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του. Ακόμα και το ομοφυλοφιλικό σεξ δεν έχει να κάνει με το ότι ο άνθρωπος με τον οποίο μοιράζεσαι το κρεβάτι σου ανήκει σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία – αλλά μόνο με το φύλο του. Η αιμομιξία, όπως και η απολάνηση, έχει να κάνει με το με ποιον κάνεις ό,τι κάνεις στο κρεβάτι σου. Ούτως ή άλλως ο παραλληλισμός δεν επιτυγχάνει κάτι, αλλά δεν παύει να είναι ανεπιτυχής. Και κάτι παρενθετικά: ο πρεζάκιας δεν έχει κανένα δικαίωμα να τρυπιέται. Το δικαίωμα που πιθανώς παραβιάζεται όταν του απαγορεύεται η χρήση είναι αυτό του να παίρνει αποφάσεις που αφορούν μόνο τον ίδιο ελεύθερος από απειλές, καθώς και το δικαίωμά του να μην παραβιάζεται η ιδιωτική του σφαίρα –και μάλιστα βάναυσα- για ψύλου πήδημα.

Και κάτι επί της πρότασης του Θανάση. Ένα φιλελεύθερο ποινικό δίκαιο θα μπορούσε, νομίζω, χωρίς πρόβλημα να υιοθετεί αυτό που ο Ronald Dworkin ονομάζει volitional paternalism (βουλητικό (;) πατερναλισμό – αφήνω το μεταφραστικό έργο στο συνιστολόγο μου). Θα μπορούσε δηλαδή να δέχεται ότι αυτό που είναι κακό είναι να επιβάλει κανείς συμπεριφορές (ή να τις απαγορεύει) για το καλό του αποδέκτη της επιβολής/απαγόρευσης όταν οι αποδέκτες του νόμου δεν συμμερίζονται σε καμμία περίπτωση αυτό το «καλό». Όταν, όμως, το συμμερίζονται, η πατερναλιστική παρέμβαση είναι απολύτως συμβατή με το φιλελευθερισμό. Ας πάρουμε το παράδειγμα των ζωνών ασφαλείας: αν ρωτήσει κανείς έναν λογικό άνθρωπο αν προτιμά την ελάχιστη ενόχληση της ζώνης από τον τραυματισμό ή το θάνατο θα απαντήσει με βεβαιότητα πως ναι. Κι όμως, όταν μπαίνει στο όχημά του αυτός ο ίδιος άνθρωπος παραλείπει να συμμορφωθεί με αυτό που ο ίδιος προκρίνει. Ποια ελευθερία του στερεί η καθιέρωση της υποχρέωσης να φορά ζώνη; Την ελευθερία να μην σκέφτεται ή την ελευθερία να πράττει ενάντια στα συμφέροντά του, όπως ο ίδιος τα ορίζει; Ομοίως, οποιοσδήποτε σε μία ανεπηρέαστη από εθισμούς, εξαρτήσεις κοκ θέση θα προτιμούσε χωρίς δισταγμό να μην συνάψει ποτέ αιμομικτικές σχέσεις. Παρ’ όλα αυτά, η εγκληματοποίηση της συμπεριφοράς ήταν και παραμένει ανόητη από εγκληματοπροληπτικής σκοπιάς: τι προσπαθούμε να πετύχουμε εδώ; Θα αποτραπεί κανείς, πράγματι, από την πιθανότητα να καταδικαστεί σε μία μικρή ποινή ή από τη ντροπή μίας σύλληψης την στιγμή που θα έχει καταβληθεί από ένα ερωτικό πάθος που θα τον κάνει να ξεπεράσει τις δεδομένες επιφυλάξεις που θα είχε ο καθένας πριν προχωρήσει από την ερωτική σκέψη στην εφαρμογή κάνοντας σεξ με το γονιό ή τον αδερφό του; Πολύ αμφιβάλλω...