Κάνε, γυιε μου, τη δουλειά σου – η απάντηση του συνιστολόγου.

Ο φίλος μου ο Θανάσης έγραψε ένα ενδιαφέρον αρθράκι για την αιμομιξία. Ήθελα να κάνω κάποια σχόλια, αλλά διαπίστωσα ότι ήταν υπερβολικά μακροσκελές το κείμενο και το μετέτρεψα κι εγώ σε αρθράκι. Φοβάμαι ότι διαφωνώ κάθετα με μία σειρά από αυθαίρετες δηλώσείς του στο άρθρο και, συνεπώς, θα έχουμε εμφύλιο μεταξύ συνιστολόγων. Πρόσεξα ότι έχει δημοσιεύσει το ίδιο κείμενο σε ένα ακόμα ιστολόγιο (e-rooster). Θα δανειστώ κάποια ερεθίσματα από τα εκεί δημοσιευθέντα σχόλια διότι μου φαίνονται ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα. Θα πω τη γνώμη μου όμως εδώ –αντί για εκεί- για τους ίδιους λόγους χώρου που εξήγησα παραπάνω.

Κατ’ αρχάς, έχω αρχίσει προσωπικά να κουράζομαι από αυτές τις συνεχείς επικλήσεις του φιλελευθερισμού ως ύψιστης αρχής που θα πρέπει ανεξαίρετα να διέπει κάθε μας σκέψη και πράξη. Πρώτον, το να λέει κανείς «αυτό προστάζει ο φιλελευθερισμός» είναι σα να λέει «έτσι είναι ένα δέντρο». Λίγο πολύ όλοι καταλαβαίνουμε ποια είναι η εξωτερική περιγραφή ενός δέντρου, αλλά ένα πεύκο έχει σημαντικές διαφορές από μία ιτιά. Ομοίως, όλοι καταλαβαίνουμε ότι ένας φιλελεύθερος δε θα υποστήριζε ποτέ την επιβολή της ηθικής των πολλών μόνο και μόνο επειδή είναι η ηθική των πολλών, αλλά, από την άλλη, ένας φιλελεύθερος θα μπορούσε να πει πολλά και διάφορα στο ζήτημα της αιμομιξίας χωρίς να εκπίπτει του ύπατου αξιώματος του πολιτικά πεφωτισμένου. Το ίδιο, πάνω-κάτω, ισχύει και με την πολιτική ουδετερότητα: αν κάνει κάποιος μια βόλτα στο ελληνόγλωσσο διαδίκτυο, σχηματίζει την εντύπωση ότι όποιος δεν πείθεται από την εν λόγω θεωρία δεν μπορεί να είναι φιλελεύθερος! Δεύτερον, η αρχή της βλάβης δεν είναι θεόπνευστο ευαγγέλιο για να την επικαλούμεθα σε κάθε μας ενασχόληση με τον ποινικό νόμο. Ο ίδιος ο Mill αναγνώριζε εξαιρέσεις στη γενική αρχή που διατύπωσε και οι σύγχρονοι επίγονοί του υιοθετούν διάφορες παραλλαγές της θεωρίας. Και, τέλος πάντων, κάποιος να μας ενημερώσει γιατί η αρχή της βλάβης είναι προτιμώτερη από οποιαδήποτε άλλη αρχή. Μόλις το πετύχει αυτό, μπορεί να προχωρήσει και στην εξήγηση του γιατί η αρχή αυτή δε θα πρέπει να γνωρίζει εξαιρέσεις. Μέχρι τότε, να πω κάτι: διαπίστωσα από τη βόλτα μου στον άλλο ιστότοπο που λέγαμε ότι υπάρχουν κάποιοι που επιμένουν ότι η ηθική δεν έχει καμμία θέση στο ποινικό δίκαιο. Προφανώς, για εκείνους, η αρχή της βλάβης δεν είναι ηθική –εκτός από πολιτική- αρχή. Προφανώς, η ηθική απαξία μίας πράξης δεν είναι ο λόγος για τον οποίο υποβάλλουμε κάποιον στην πλέον αυστηρή αντιμετώπιση από το κράτος και την κοινωνία. Αλλά, αν είναι έτσι, τότε κάνουμε κάκιστα όταν τιμωρούμε διά του ποινικού νόμου την συκοφαντική δυσφήμιση ή την κλοπή ενός ποδηλάτου ενώ αφήνουμε εκτός αυτού απείρως πιο επιζήμιες –κυρίως οικονομικά- συμπεριφορές. Δεν είναι, λοιπόν, το μέγεθος της ζημίας αλλά η φύση της που κάνει τη διαφορά εδώ. Το να λέει κανείς ότι η αρχή της βλάβης είναι η μόνη δικαιολογητική βάση για την ποινική παρέμβαση συνεπάγεται την παραδοχή ότι η παραβίαση αυτής της αρχής είναι η μόνη συμπεριφορά που αξίζει μία τέτοια ηθική καταδίκη. Ειδάλλως, η διαφορετική αντιμετώπιση εγκλήματος και αστικού αδικήματος στερείται βάσης. Το ποινικό δίκαιο είναι –πολύ σωστά- η απάντηση της κοινωνίας σε μία ηθικά κατακριτέα συμπεριφορά.

Είδα και κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον στη βόλτα μου στο διαδίκτυο. Ήταν ένα σχόλιο επί του επιχειρήματος ότι από αιμομικτικές σχέσεις είναι πιθανό να προκύψουν παιδιά με προβλήματα υγείας. Το σχόλιο ήλθε κατόπιν της υπενθύμισης ότι η επιστήμη μπορεί να αποτρέψει με προγενετικές επεμβάσεις τις βλάβες αυτές και ήταν το εξής:
«Τα όρια του νόμου θα πρέπει να ακολουθούν τις τεχνικές εξελίξεις και τις ελευθερίες που παρέχουν, που μας αποδεσμεύουν από τους περιορισμούς της φύσης. Το πότε η ηθική και η παράδοση θα προσαρμοστούν είναι άλλο θέμα».

Δε θέλω να μπω στο κατά πόσον υπάρχει οποιαδήποτε λογική ή αλήθεια σε αυτή τη δήλωση, θέλω όμως να κάνω μία επισήμανση. Πρώτον, το γεγονός ότι η επέμβαση θα γίνει προγενετικά συνεπάγεται και το ότι θα γίνει στο σώμα της εγκύου. Είναι, όμως, πιθανόν η τελευταία να μη δεχθεί μία τέτοια επέμβαση και, συνεπώς, ο κίνδυνος για το παιδί να παραμείνει. Για όποιον δέχεται ότι οι κάθε είδους επεμβάσεις στο σώμα της εγκύου (ή και γενικότερα κάθε ανθρώπου) είναι απολύτως θεμιτές δεν υπάρχει πρόβλημα: βάζουμε κάτω τη γυναίκα με το ζόρι και πάμε παρακάτω. Για όσους, όμως, διαφωνούν με αυτό, και ενδεχομένως αναγνωρίζουν, υπό κάποια μορφή, και το δικαίωμα στην άμβλωση, το πρόβλημα είναι σχεδόν άλυτο. Διότι αν αναγνωρίσουν την ευθύνη της υποψήφιας μητέρας για τη δυσμενή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το έμβρυο, τότε αυτομάτως θα ομολογήσουν ότι μία τέτοια στάθμιση είναι θεμιτή. Και τότε θα πρέπει να καταβάλουν τεράστια προσπάθεια για να αρνηθούν όχι μόνο παρεμβάσεις στο σώμα και την ιδιωτική σφαίρα της εγκύου προς όφελος του εμβρύου αλλά και αναγνώριση του υπό προϋποθέσεις δικαιώματος στην άμβλωση: μία γυναίκα που έχει καταβάλει κάθε προσπάθεια αποφυγής της εγκυμοσύνης (λαμβανομένων υπ’ όψιν των συνθηκών) θα πρέπει να αντιμετωπίζεται διαφορετικά από κάποια που μένει για 12η φορά έγκυος. Δεύτερον, αυτός δεν είναι ο μόνος τομέας στον οποίο η τεχνολογία μας «παρέχει ελευθερίες» (αν κατάλαβα καλά τι σημαίνει αυτό). Σήμερα, είναι απείρως ευκολότερο να συγκολληθεί ένα αποκομμένο μέλος του ανθρώπινου σώματος –ειδικά στα άνω μέλη τα ποσοστά επιτυχίας είναι τεράστια, αν η επέμβαση γίνει εγκαίρως. Θα πρέπει, μήπως, να μετατρέψουμε τον ακρωτηριασμό σε απλή σωματική βλάβη; Αν ένας άριστος σκοπευτής, γνωρίζοντας αυτή την εξέλιξη, νοικιάσει ένα διαμέρισμα απέναντι από ένα νοσοκομείο και αρχίσει να εξασκείται στην σκοποβολή με ένα ισχυρό όπλο στοχεύοντας τα μανίκια των περαστικών νιώθει κανείς πως κάνει κάτι ηθικά αδιάφορο ή αδιάφορο για το δίκαιο μόνο και μόνο επειδή ο σκοπός του δεν είναι να ακρωτηριάσει και η επιστήμη μπορεί να κάνει το θύμα «σαν καινούργιο»; Όταν συζητούμε για το αν έχουμε μία «ελευθερία» συζητούμε πρωτίστως για το αν πρέπει να την έχουμε. Ακόμα κι αν η βλάβη σε κάποιον είναι ελάχιστη ή ευκόλως διορθώσιμη, ακόμα, ίσως, κι αν κανείς δε βλάπτεται τελικά, κάποιες ελευθερίες μπορεί, απλά, να πρέπει να περιορίζονται όχι διότι περιορίζουν ελευθερίες άλλων αλλά επειδή, απλούστατα, δε θα πρέπει να αναγνωρίζονται ως τέτοιες έτσι κι αλλιώς.

Παραλλήλισε, ακόμα, ο Θανάσης την αιμομιξία με το ομοφυλοφιλικό, πρωκτικό ή, απλά, «βιτσιόζικο» σεξ. Νομίζω ότι ο παραλληλισμός είναι ατυχής: όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν με το τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του. Ακόμα και το ομοφυλοφιλικό σεξ δεν έχει να κάνει με το ότι ο άνθρωπος με τον οποίο μοιράζεσαι το κρεβάτι σου ανήκει σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία – αλλά μόνο με το φύλο του. Η αιμομιξία, όπως και η απολάνηση, έχει να κάνει με το με ποιον κάνεις ό,τι κάνεις στο κρεβάτι σου. Ούτως ή άλλως ο παραλληλισμός δεν επιτυγχάνει κάτι, αλλά δεν παύει να είναι ανεπιτυχής. Και κάτι παρενθετικά: ο πρεζάκιας δεν έχει κανένα δικαίωμα να τρυπιέται. Το δικαίωμα που πιθανώς παραβιάζεται όταν του απαγορεύεται η χρήση είναι αυτό του να παίρνει αποφάσεις που αφορούν μόνο τον ίδιο ελεύθερος από απειλές, καθώς και το δικαίωμά του να μην παραβιάζεται η ιδιωτική του σφαίρα –και μάλιστα βάναυσα- για ψύλου πήδημα.

Και κάτι επί της πρότασης του Θανάση. Ένα φιλελεύθερο ποινικό δίκαιο θα μπορούσε, νομίζω, χωρίς πρόβλημα να υιοθετεί αυτό που ο Ronald Dworkin ονομάζει volitional paternalism (βουλητικό (;) πατερναλισμό – αφήνω το μεταφραστικό έργο στο συνιστολόγο μου). Θα μπορούσε δηλαδή να δέχεται ότι αυτό που είναι κακό είναι να επιβάλει κανείς συμπεριφορές (ή να τις απαγορεύει) για το καλό του αποδέκτη της επιβολής/απαγόρευσης όταν οι αποδέκτες του νόμου δεν συμμερίζονται σε καμμία περίπτωση αυτό το «καλό». Όταν, όμως, το συμμερίζονται, η πατερναλιστική παρέμβαση είναι απολύτως συμβατή με το φιλελευθερισμό. Ας πάρουμε το παράδειγμα των ζωνών ασφαλείας: αν ρωτήσει κανείς έναν λογικό άνθρωπο αν προτιμά την ελάχιστη ενόχληση της ζώνης από τον τραυματισμό ή το θάνατο θα απαντήσει με βεβαιότητα πως ναι. Κι όμως, όταν μπαίνει στο όχημά του αυτός ο ίδιος άνθρωπος παραλείπει να συμμορφωθεί με αυτό που ο ίδιος προκρίνει. Ποια ελευθερία του στερεί η καθιέρωση της υποχρέωσης να φορά ζώνη; Την ελευθερία να μην σκέφτεται ή την ελευθερία να πράττει ενάντια στα συμφέροντά του, όπως ο ίδιος τα ορίζει; Ομοίως, οποιοσδήποτε σε μία ανεπηρέαστη από εθισμούς, εξαρτήσεις κοκ θέση θα προτιμούσε χωρίς δισταγμό να μην συνάψει ποτέ αιμομικτικές σχέσεις. Παρ’ όλα αυτά, η εγκληματοποίηση της συμπεριφοράς ήταν και παραμένει ανόητη από εγκληματοπροληπτικής σκοπιάς: τι προσπαθούμε να πετύχουμε εδώ; Θα αποτραπεί κανείς, πράγματι, από την πιθανότητα να καταδικαστεί σε μία μικρή ποινή ή από τη ντροπή μίας σύλληψης την στιγμή που θα έχει καταβληθεί από ένα ερωτικό πάθος που θα τον κάνει να ξεπεράσει τις δεδομένες επιφυλάξεις που θα είχε ο καθένας πριν προχωρήσει από την ερωτική σκέψη στην εφαρμογή κάνοντας σεξ με το γονιό ή τον αδερφό του; Πολύ αμφιβάλλω...