Tuesday, November 14, 2006

Η εφαρμογή του μουσουλμανικού ιεροδικαίου από τις μουφτείες της Θράκης

Πολύτιμη βοήθεια για το άρθρο αυτό μου παρέσχε το εμπεριστατωμένο άρθρο της Αθηνάς Κοτζάμπαση, Καθηγήτριας στο Αριστοτέλειο, βλ. εν: http://www.kethi.gr/greek/meletes.

Αντικείμενο των σκέψεων που ακολουθούν αποτελεί η νομιμότητα (όχι η πολιτική ή άλλη σκοπιμότητα) του παρόντος νομικού καθεστώτος του σχετικού με την διοικητική και δικαιοδοτική θέση των μουσουλμάνων μουφτήδων στην Δ. Θράκη. Και λέγοντας νομιμότητα εννοώ βεβαίως την συνταγματικότητα και την εναρμόνιση με τα διεθνή κείμενα προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων που εξασφαλίζει (ή δεν εξασφαλίζει) το σημερινό καθεστώς.

Ποιο είναι όμως ακριβώς το καθεστώς αυτό;

Υπάρχει μια αρκετά διαδεδομένη παρεξήγηση σχετικώς, ότι τάχα η δικαιοδοσία των μουφτήδων προβλέπεται ή επιβάλλεται από την Συνθήκη της Λωζάννης. Ουδέν αναληθέστερον. Στα σχετικά περί προστασίας των μειονοτήτων άρθρα της Συνθήκης γίνεται αναφορά στο άρ. 42 παρ. 1 ότι «The Turkish Government undertakes to take, as regards non-Moslem minorities, in so far as concerns their family law or personal status, measures permitting the settlement of these questions in accordance with the customs of those minorities» (κατάρ. 45 ισχύει αναλόγως και για την Ελλάδα), πράγμα που παρασάγγας απέχει όμως από ιδιάζουσα δωσιδικία των εκατέρωθεν θρησκευτικών ηγετών. Πράγματι, κανείς δεν σκέφτηκε ποτέ να ζητήσῃ να κρίνῃ π.χ. τις περί κληρονομιών διαφορές των Ρωμιών ο Πατριάρχης. Η προστασία των σχετικών εθίμων (όχι απαραιτήτως νόμων) θα μπορούσε να γίνῃ με την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων από κρατικά δικαστήρια και όχι βέβαια με την απονομή αυτής της δικαιοδοσίας στον μουφτή.

Εν πάσῃ περιπτώσει η ενδεχόμενη ιδιαιτερότητα καλύπτει κατά την Συνθήκη μόνο δύο πεδία: οικογενειακό δίκαιο και προσωπική κατάσταση. Όχι όμως και κατά τον ελληνικό νόμο, ο οποίος αγαπᾴ τα χαντίθ περισσότερο και από τους Τούρκους: στην δικαιοδοσία του μουφτή περιλαμβάνονται κατά τον Ν. 147/1914 «Tα του γάµου των εις µουσουλµανικόν ή ισραηλιτικόν θρήσκευµα ανηκόντων, ήτοι τ’ αφορώντα εις την νόµιµον σύστασιν και την διάλυσιν του γάµου και εις τας συνεστώτος αυτού προσωπικάς σχέσεις των συζύγων και τα των συγγενικών δεσµών διέπονται υπό του ιερού αυτών νόµου και κρίνονται κατ’ αυτόν», ενῴ ο ισχύων Ν. 1920/1991 υπερθεματίζει: «... επί γάµων, διαζυγίων, διατροφών, επιτροπειών, χειραφεσίας ανηλίκων [κατηργημένος θεσμός], ισλαµικών διαθηκών και της εξ αδιαθέτου διαδοχής, εφόσον οι σχέσεις αυτές διέπονται από τον Iερό Mουσουλµανικό Nόµο». Η δε νομολογία των δικαστηρίων προχωρεί ακόμη παραπέρα, αναθέτοντας στον μουφτή και τα ζητήματα γονικής μέριμνας, τα οποία όμως σε κανέναν νόμο δεν αναφέρονται. Εξ αυτών λοιπόν τοὐλάχιστον οι διαθήκες και η γονική μέριμνα δεν είναι ούτε οικογενειακό δίκαιο ούτε αναφέρονται στο προσωπική κατάσταση, άρα αυτό το πολύ σημαντικό κομμάτι δεν απολαύει της προστασίας της Συνθήκης της Λωζάννης.

Το μουσουλμανικό ιεροδίκαιο συνεπώς απολαύει στα υπόλοιπα αναφερθέντα πεδία υπερνομοθετικής τυπικής ισχύος. Αυτό καθόλου δεν το εμποδίζει όμως να αντίκηται στο Σύνταγμα. Τα προβλήματα αντισυνταγματικότητας που παρουσιάζει είναι περίπου τα εξής:

− Απηγορευμένη διάκριση βάσει θρησκεύματος. Από τον κύκλο των Ελλήνων πολιτών διαχωρίζονται κάποιοι, οι οποίοι υπάγονται σε διαφορετικό νομικό καθεστώς από ό,τι οι συμπολίτες τους, αδιαφόρως του αν αυτό το νομικό καθεστώς είναι ή δεν είναι ευνοϊκώτερο για αυτούς (παλαιότερα ίσχυε κάτι παρόμοιο και για τους εβραίους). Απαγορεύονται και οι νόμοι του τύπου «όσοι είναι καλοί ορθόδοξοι χριστιανοί, παίρνουν επίδομα» και οι νόμοι του τύπου «όσοι είναι εβραίοι, πληρώνουν μεγαλύτερο φόρο».

– Ανισότητα ενώπιον του νόμου, και μάλιστα πολλαπλή: εισάγεται ειδικό δίκαιο για τους μουσουλμάνους της Θράκης, αλλά όχι των Δωδεκανήσων, για τους μουσουλμάνους, αλλά όχι για τους εβραίους κ.λπ.

– Αποστέρηση του φυσικού δικαστή. Φυσικός δικαστής είναι πρώτα από όλα ο δικαστής και όχι βέβαια ένα δευτερεύον κατά το ισλαμικό δίκαιο όργανο όπως ο μουφτής (κατ’ εξοχήν δικαιοδοτικό όργανο στο Ισλάμ είναι ο αλήστου μνήμης κατής· ο μουφτής είναι κάτι σαν ερμηνευτής που εκδίδει γνωμοδοτήσεις). Σημειωτέον ότι ο μουφτής διορίζεται και δεν εκλέγεται ακριβώς επειδή και ο δικαστής διορίζεται και δεν εκλέγεται.

– Προσβολή της θρησκευτικής ελευθερίας, τόσο αρνητικώς όσο και θετικώς. Αρνητικώς, διότι υπάγεται υποχρεωτικώς στην δικαιοδοσία του μουφτή οποιοσδήποτε κατά τεκμήριο είναι μουσουλμάνος, επειδή π.χ. κατάγεται από μουσουλμανική οικογένεια ή φέρει μουσουλμανικό όνομα, όντας αναγκασμένος να ανταποδείξῃ μόνο προβάλλοντας την τυχόν διαφορετική θρησκευτική του πίστη ή την αθεΐα του. Και θετικώς, διότι υποχρεώνεται να προσφύγῃ στον μουφτή ακόμη και ο μουσουλμάνος που δεν το επιθυμεί, για οποιονδήποτε λόγο, εξαναγκάζεται δηλαδή να υποστῄ παρά την θέλησή του συνέπειες που συνδέονται με την ένταξή του στην κρατούσα θρησκευτική πίστη. Έχει προταθεί βέβαια το ορθόν να θεωρήται η αρμοδιότητα του μουφτή όχι αποκλειστική, αλλά συντρέχουσα, αλλά αυτά είναι ασπιρίνες.

Σημειωτέον ότι όλες αυτές οι αντιρρήσεις δεν έχουν θίξει ακόμη την ουσία του αποδιδόμενου δικαίου. Θα ίσχυαν δηλαδή στο ακέραιο, ακόμη και αν το μουσουλμανικό ιεροδίκαιο δεν βαρυνόταν ούτε με σκιά αντίθεσης στα ατομικά δικαιώματα. Πολλού γε και δει βέβαια, όπως με όλα τα θρησκευτικά δίκαια.

Κατ’ αρχάς δεν υπάρχει κάτι το εξωπραγματικό στην εφαρμογή, ακόμη και από κοσμικά δικαστήρια, θρησκευτικού δικαίου, όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο και όσο και αν εκ πρώτης όψεως απειλῄ την θρησκευτική ελευθερία. Υπάρχουν ελληνικές αποφάσεις οι οποίες, προκειμένου να διαγνώσουν το υποστατό ενός γάμου, καταφεύγουν στην ερμηνεία κανόνων Οικουμενικών Συνόδων. Το πρόβλημα δεν είναι αυτό· μια έννομη τάξη μπορεί να παραπέμπῃ όπου θέλῃ και να ενσωματώνῃ τους κανόνες οποιασδήποτε έννομης τάξης. Το πρόβλημα αρχίζει όταν η παραπεμπόμενη έννομη τάξη δεν συνᾴδῃ με βασικές αξιολογήσεις της παραπέμπουσας. Το τι οφείλει να επικρατήσῃ περιττό να το αναφέρω.

Ιδού λοιπόν μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα σύγκρουσης του μουσουλμανικού ιεροδικαίου με την συνταγματική ελληνική (αλλά και τουρκική!) αρχής της ισότητας των φύλων:

− Στο μουσουλμανικό ιεροδίκαιο η γυνή δεν είναι ίση με τον άντρα τον πολλά βαρύ, δεν δικαιούται διατροφή όπως την γνωρίζουμε, παρά μόνο ενδεχομένως ένα είδος αποζημίωσης (νικιάχ), δεν έχει αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, δεν υπάρχει συναινετικό διαζύγιο υπό την τρέχουσα νομική έννοια, οι λόγοι διαζυγίου είναι σχεδόν όλοι εις βάρος της, υπάρχει το διαβόητο ιδιωτικό διαζύγιο τάλακ υπέρ του ανδρός κ.λπ. Κλασσική περίπτωση αντίθεσης στην ελληνική δημόσια τάξη θεωρείται και το –μη εφαρμοζόμενο εξ όσων γνωρίζω– έθιμο της πολυγαμίας.

Συμπέρασμα: οι Ν. 147/14 και 1920/91 μπορούν αβλαβώς να καταργηθούν, χωρίς να παραβιάσῃ η Ελλάς διεθνή τινα υποχρέωση και χωρίς να παραβλαβῄ το επίπεδο προστασίας της μουσουλμανικής μειονότητας στην Δ. Θράκη (πολλῴ δε μάλλον που α) δικαιώματα δεν έχουν οι μειονότητες, αλλά οι άνθρωποι, β) όπως όλες οι διατάξεις διεθνών συμβάσεων που δεν άπτονται ατομικών δικαιώματων, και η συγκεκριμένη τελεί υπό τον όρο της αμοιβαιότητας). Απεναντίας, με την κατάργηση που προτείνω όχι μόνο θα εξασφαλιστῄ και για αυτούς, ιδίως δε τις γυναίκες τους, το ίδιο επίπεδο ευνομίας που απολαμβάνουν και οι λοιποί πολίτες, αλλά και θα ανοίξῃ ο δρόμος και για την ικανοποίηση του πάγιου και κατά τα λοιπά δίκαιου αιτήματός τους: της εκλογής του μουφτή.

buzz it!

posted by Αθ. Αναγνωστoπουλος at 00:00

4 Comments:

Anonymous Anonymous said...

Δεν συμφωνώ απολύτως. Κάθε απόφαση του Μουφτή υπόκειται ως προς το αποτέλεσμά της στη βάσανο της συμβατότητας με την Ελληνική δημόσια τάξη, άλλως δεν επικυρώνεται από το κατά τόπον αρμόδιο πρωτοδικείο. Ο δε μουφτής είναι μαζί με τον αρμόδιο πρόεδρο πρωτοδικών οι φυσικοί δικαστές. Από εκεί και πέρα για λόγους σκοπιμότητας καλό θα ήταν να υπαχθούν και οι μειονοτικοί στα πολιτικά δικαστήρια. Ο βασικός λόγος που δεν έγινε αυτό μέχρι τώρα είναι για να διαφυλαχθεί ο θρησκευτικός χαρακτήρας της μειονότητας, με τη μουφτεία να λειτουργεί ως αντίβαρο στο Τουρκικό προξενείο. Γι' αυτό και φαγώθηκαν με τον ψευδομουφτή. Αυτά.

16/11/06 20:00  
Blogger Αθ. Αναγνωστoπουλος said...

Το κριτήριο της ελληνικής δημόσιας τάξης όμως λειτουργεί μόνο αρνητικά (αποκλείει π.χ. κατά την κρατούσα άποψη την πολυγαμία), δεν εξασφαλίζει και όσα προβλέπει ο ΑΚ, π.χ. αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα ή αποτελεσματικό συναινετικό διαζύγιο. Διαφωνώ πλήρως ότι ο μουφτής είναι «φυσικός δικαστής», όπως ακριβώς και δικός μου φυσικός δικαστής δεν είναι ο επίσκοπος, επειδή για εκατοντάδες χρόνια οι διαφορές αυτές είχαν ανατεθεί στον επίσκοπο από τις οθωμανικές αρχές. Ούτε υποστηρίζει κανείς (πλέον) ότι για να διαφυλαχθή η θρησκεία των Ελλήνων εβραίων πρέπει να εκδικάζωνται οι διαφορές τους από τον ραββίνο. Άρα διαφωνούμε πλήρως ως προς την θεμελίωση: για λόγους νομιμότητας είναι που πρέπει να υπαχθούν οι μειονοτικοί στα κοινά δικαστήρια, όχι για λόγους σκοπιμότητας.

17/11/06 11:29  
Anonymous Anonymous said...

Μα πως μπορεί να είναι θέμα νομιμότητας αφού έχουμε δεδομένο θετικό δίκαιο; Σαφώς όσο δεν προσβάλλονται οι θεμελιώδεις αντιλήψεις του όποιου νομοθέτη οι ρυθμίσεις μπορεί να διαφοροποιούνται εντός ορίων, ακόμα και αν καταντούν άδικες για κάποια κοινωνική ομάδα. Εγώ σκέφτομαι τα εξής:

α)Ότι μερίδα των μουσουλμάνων της Θράκης μπορεί να εκλάβει την κατάργηση των δικαστικών αρμοδίοτήτων του μουφτή ως μορφή καταπίεσης από το Ελληνικό κράτος. Οι περισσότεροι είναι συντηρητικοί, και γι' αυτό πολλοί από αυτούς αντιδρούν στην επιρροή του "κοσμικού" Τουρκικού κράτους (έτσι βρίσκουμε και μουφτή να διορίσουμε άλλωστε). Οι δε Πομάκοι διαφυλάσσουν ως κόρη οφθαλμού τα ιδιαίτερα θρησκευτικά τους έθιμα για να μην απορροφηθούν από τους υπόλοιπους. Η κατάσταση είναι τόσο περίπλοκη, και τα ήθη τόσο απαρχαιωμένα, που αν δεν αλλάξει η κοινωνική κατάσταση κάθε σκέψη για αλλαγή μπορεί να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα λύσει. Όσο για το θέμα του φυσικού δικαστή, είναι όποιος λένε οι νόμοι ότι είναι. Αν διασώζεται το δικαίωμα δικαστικής προστασίας δεν υπάρχει πρόβλημα. Άλλωστε παλιά είχαμε ειδικό καθεστώς και για τους Έλληνες Εβραίους, και το καταργήσαμε με την αλλαγή των σχετικών ηθών.

β) Το πραγματικό πρόβλημα, που όμως είναι θέμα σκοπιμότητας, είναι αυτό που εννοεί ο κύριος Αναγνωστόπουλος, μήπως δηλαδή οι γυναίκες της μειονότητας, υπαγόμενες στο μουσουλμανικό δίκαιο κατ' ουσίαν καταπιέζονται. Αυτό νομίζω ισχύει για τις περισσότερες από αυτές. Η μειονότητα χρειάζεται μόρφωση και βοήθεια για οικονομική ανάπτυξη. Αν αλλάξουν τα μυαλά η αλλαγή θα έλθει, αλλά η οικονομική ανάπτυξη με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, για μένα όχι ανεκτή.

Άρα τι κάνουμε; Μάλλον τον σχοινοβάτη. Η κατάργηση του υπάρχοντος καθεστώτος θα ήταν πραγματική κοσμογονία για την περιοχή, αλλά όι περιπλοκές τεράστιες.

Παρέμβαση σε κοινωνικό επίπεδο ίσως; Τα ήθη των μειονοτικών θα τους οδηγήσουν να το εκλάβουν και αυτό ως προσπάθεια κατάργησης της ταυτότητάς τους (φανταστείτε να μπουκάρουν κοινωνικοί λειτουργοί στα πομακοχώρια...). Νομικά μπορεί να μην δεσμευόμαστε να προστατεύσουμε αυτήν την ταυτότητα, σε αυτό μάλλον σύμφωνω με τον κύριο Αναγνωστόπουλο. Αλλά το θέμα έχει διπλωματική, κοινωνιολογική, πολιτισμική και ουσιαστικά πολιτική διάσταση. Προσωπικά δεν μπορώ να καταλήξω σε συμπέρασμα περί του πρακτέου.

21/11/06 00:51  
Blogger Αθ. Αναγνωστoπουλος said...

Μιχάλης: Μα πως μπορεί να είναι θέμα νομιμότητας αφού έχουμε δεδομένο θετικό δίκαιο; Σαφώς όσο δεν προσβάλλονται οι θεμελιώδεις αντιλήψεις του όποιου νομοθέτη [...]

Έχουμε; Πόσο «ισχύον» είναι σταλήθεια; Έδειξα πού ακριβώς προσβάλλονται οι θεμελιώδεις αντιλήψεις όχι «όποιου», αλλά του συντακτικού νομοθέτη.

Μιχάλης: Ότι μερίδα των μουσουλμάνων της Θράκης μπορεί να εκλάβει την κατάργηση των δικαστικών αρμοδίοτήτων του μουφτή ως μορφή καταπίεσης από το Ελληνικό κράτος.

Ε και; 3 εκ. Έλληνες εξέλαβαν ως καταπίεση την μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Θα πρέπη να μειώσουμε την προστασία των δικαίωμάτων γιαυτό;

Μιχάλης: Όσο για το θέμα του φυσικού δικαστή, είναι όποιος λένε οι νόμοι ότι είναι. Αν διασώζεται το δικαίωμα δικαστικής προστασίας δεν υπάρχει πρόβλημα.

Όχι βέβαια. Χωρίς να έχω πρόχειρο ένα εγχειρίδιο Συνταγματικού, φυσικός δικαστής είναι εκείνος που περιβάλλεται από εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας και δικάζει με βάση το Σύνταγμα και τους νόμους.

Μιχάλης: ο κύριος Αναγνωστόπουλος

Δεν είμαι κύριος, ευχαριστώ πολύ για την τυπική ευγένεια. Χάρηκα που σε διάβασα.

21/11/06 13:51  

Post a Comment

<< Home


είδαν φως και μπήκαν